Piekarskie ulice na przestrzeni lat

Potrzeba nazewnictwa ulic jest najprawdopodobniej tak stara, jak dawne są procesy powstawania pierwszych polis. Wiąże się ona z przyziemną sprawą, jaką są lokalizacja miejsc i obiektów oraz nawigacja po mieście. Pierwsze nazwy ulic nawiązywały do charakteru danej drogi i nadawano je w oparciu o kilka możliwych kryteriów, biorąc pod uwagę:  

• znajdujące się przy ulicy budowle (Klasztorna, Szkolna, Dworcowa)
• ludzi wykonujących w tym miejscu swoją pracę (Kowali)
• ukształtowanie i charakter drogi (Górna, Krótka, Polna, Równoległa)
• miejscowości, do których droga prowadziła (Szarlejska, Kamieńska, Bytomska, Radzionkowska)

Widok na obecną ulicę Wyszyńskiego  z przełomu XIX i XX wieku.
Źródło: Arch. Jacka Boronia

Dużą rewolucją na terenie Królestwa Prus, w którego skład wchodziły także dzisiejsze Piekary Śląskie, było odgórnie wprowadzane nazewnictwo ulic i placów. Proces ten rozpoczął się na przełomie XVIII i XIX wieku i był ściśle związany z symboliką władzy pruskiej, której przewodziła dynastia Hohenzollernów. Choć w przypadku Piekar nie możemy przytoczyć takiego przykładu, to w ówczesnych miastach główne ulice zaczęły nosić takie nazwy jak np. Wilhelmstraße, Friedrichstraße czy też Königstraße. Dobrze obrazuje to Bytom, gdzie takie ulice funkcjonowały przez wiele lat. Na skutek burzliwej historii Śląska oraz zmian administracyjnych, narodowościowych i politycznych na terenie naszego miasta dochodziło do kilku "rewolucji" w nazewnictwie ulic. Poniższe tabele dobrze odzwierciedlają te zmiany, a warto nadmienić, że obejmują one zaledwie 100 lat historii naszego miasta.

Pierwsza dobrze udokumentowana przełomowa zmiana w nazewnictwie ulic nastąpiła w 1922 roku, kiedy to Piekary wraz z gminami, które obecnie wchodzą w skład miasta, po trzech krwawych powstaniach śląskich zostały dołączone do II Rzeczypospolitej. Wszystkie nazwy ulic spolszczono, a dużą część z nich zmieniono. W przypadku Szarleja, w oparciu o posiadane materiały, cezurą zmian był rok 1926, kiedy to w gminie przeprowadzono szereg zmian na fali patriotycznego uniesienia. Od 1 sierpnia 1926 roku wielu wybitnych Polaków, formacji i organizacji zostało patronami ulic. Pojawiły się zatem takie ulice jak np. Karola Miarki, Mickiewicza, Ks. Damrota, Powstańców, Peowiaków.

Obwieszczenie o zmianie ulic w Szarleju z 1926 roku.
Źródło: Głos znad Brynicy nr 33/1926

Okres drugiej wojny światowej przyniósł kolejne dwie zmiany nazewnictwa przeprowadzone w dwóch etapach. Pierwsza zmiana dokonała się zaraz po przejęciu władzy przez Niemców w 1939 roku. Druga od 1 stycznia 1940 roku, gdy usystematyzowano nazewnictwo według wytycznych władzy III Rzeszy. W myśl nowych zasad narzuconych przez okupanta najważniejsze drogi w miastach i wsiach zaczęły nosić imiona Adolfa Hitlera, Hermana Göringa etc.

Po zakończeniu działań wojennych nazwy części ulic powróciły do swoich przedwojennych form, a w nazwach, które między innymi stały w opozycji do nowej władzy ludowej oraz do socjalistycznego ustroju, wprowadzano nowych patronów (Armii Czerwonej, Moja i Gawlicy, Dzierżyńskiego, Roli-Żymierskiego etc.).

Niemiecki szkic urzędowy z września 1939 roku przedstawiający proponowane zmiany ulic.
Źródło: AP Katowice 12/1467/130

Zmiany administracyjne, w których efekcie łączono gminy, były znaczącym impulsem do modyfikacji nazewnictwa. Miała na to przede wszystkim wpływ duplikacja nazw łączonych gmin. Z tego też powodu część ulic została przemianowana. W przypadku Piekar i Szarleja były to lata 1934 oraz 1975. Brzozowice i Kamień proces ten spotkał w roku 1933 (połączenie w jedną gminę) oraz w latach 1973-1975, kiedy to zostały włączone wpierw do Brzezin Śląskich, a następnie dwa lata później do Piekar Śląskich. Z kolei Dąbrówkę Wielką dotknęło to w latach 1973 oraz 1975, a Kozłową Górę w roku 1973.
 
Ostatnią, przełomową zmianą nazw ulic jest ta z roku 1990 w wyniku przeprowadzonej w owym czasie transformacji ustrojowej. Władze miasta dokonały lustracji patronów piekarskich ulic. Na skutek tych zmian powrócono w części do przedwojennych nazw, a pozostałe ulice znalazły nowych patronów niekojarzonych już z komunistyczną historią.

  Bezpośredni link do mapy: KLIK

 PIEKARY ŚLĄSKIE (SZARLEJ, PIEKARY WIELKIE)

BRZOZOWICE-KAMIEŃ

BRZEZINY ŚLĄSKIE

DĄBRÓWKA WIELKA

KOZŁOWA GÓRA

JÓZEFKA

Źródła:

• www.dabrowkawielka.pl
• www.orsip.pl
  
• Zasoby Archiwum Państwowego w Katowicach