Nadanie praw miejskich gminie wiejskiej Piekary Śląskie

Oficjalna data nadania praw miejskich Naszemu Miastu to 1 stycznia 1947 roku, ale czy data ta jest prawidłowa? Może faktycznie nasze Miasto jest o siedem lat starsze, a sama data powinna zostać poprawiona na datę 1 stycznia 1940 roku?

Czas nadania praw miejskich był bardzo niefortunny, przypada bowiem na okres okupacji niemieckiej. Jak wyglądała kręta ścieżka nabycia praw miejskich? Zapraszamy do zapoznania się z poniższym artykułem opartym na materiałach archiwalnych, a także z tekstem prawnika Michała Muszalika, który wraz z opinią prawną pozwoli każdemu wyrobić sobie opinię co do nurtującego nas pytania.

Piekary Śląskie powstały z połączenia się w 1934 roku dwóch sąsiadujących ze sobą gmin: gminy Szarlej oraz Piekary Wielkie, w momencie połączenia Gmina nosiła nazwę Szarlej - Wielkie Piekary. W 1935 roku zmieniono nazwę na taką jaką jest do dzisiaj. Plan połączenia gmin został uchwalony już w roku 1923 i także wtedy powstała idea wnioskowania o nadanie praw miejskich nowo powstałej gminy ale prawdopodobnie z powodu sprzeciwu mieszkańców, bogatszego Szarleja, pomysł ten na realizacje musiał poczekać jeszcze 11 lat. Nadanie praw miejskich to nie tylko podniesienie prestiżu i pozycji miejscowości, ale także realnie większy budżet, który można było przeznaczyć na inwestycje i sprawy socjalne.

Niestety nie wiadomo co działo się w temacie nadania praw miejskich nowej gminie Piekary Śląskie od roku 1934, ale pewnikiem jest, że 1 lutego 1939 roku pomysł został przekuty w czyn pod postacią ustawy gminnej.

Rada gminy pod przewodnictwem ówczesnego Naczelnika Bartłomieja Płonki zebrała się 1 lutego 1939 roku o godzinie 11-tej w pokoju nr 2 ratusza i uchwaliła wniosek do Sejmu Rzeczpospolitej o nadanie praw miastu, odpowiednio go motywując(uchwałę o nadaniu praw miejskich nadał notabene Sejm Śląski, a nie Sejm RP do której wniosek kierowano). W tym samym okresie oprócz Piekar Śląskich inne gminy jak Ruda, Nowy Bytom, Szopienice oraz Świętochłowice również wystąpiły z takimi wnioskami.

Skład rady, która uchwaliła wniosek to:

Naczelnik gminy Piekary Śląskie

• Bartłomiej Płonka

Ławnicy

• Ludyga Jan
• Mutz Karol
• Schaefer Kazimierz
• Sobczyk Wincenty

Radni:

• Czempiel Wawrzyniec
• Helisz Teodor
• Ludyga Józef
• Osadnik Konstanty
• Perfecki Franciszek
• Świder Bartłomiej
• Szulik Teofil

Uzasadnienie
Do Wniosku Rady gminnej z dnia 1 lutego 1939
w sprawie nadania gminie Piekary Śląskie charakteru miasta.

Piekary Śląskie założone zostały według podań legendarnych przez Bolesława Chrobrego w roku 1020 / wersja I./ względnie Kazimierza Odnowiciela w roku 1041 / Wersja II./ Pierwszą wzmiankę historyczną, o Piekarach znajdujemy w dokumencie 1/ wydanym z okazji wyłączenia Kamienia z parafii św. Małgorzaty W Bytomiu przez Biskupa krakowskiego Pawła z Przemankowa w roku 1277. 1303 roku były Piekary już osobna. parafią, i wsią kościelną z proboszczem Piotrem. 2/ W 1685 roku był tu król Jan Sobieski Z królową Marysieńką. W 1696 roku zaprzysiągł w Piekarach August II. Mocny pacta conventa i powtórzył wyznanie wiary katolickiej. 26.VI. 1922 r. przybył do Piekar na czele wojsk polskich generał Szeptycki, dnia 26.VIII.1922r. I. Marszałek Polski Józef Piłsudski. 1 kwietnia 1934r. połączone został do tego czasu samodzielne gminy Wielkie Piekary i Szarlej w jedną, miejscowość i gminę pod nazwą Piekary Śląskie. Jak już wyżej wspomniano w roku 1303 były Piekary samodzielną parafia, odłączoną najpierw pd Bytomia a następnie od Kamienia, posiadając drewniany kościół pod wezwaniem św. Bartłomieja. Jako miejsce pątnicze zaczęły Piekary słynąć Cudownym Obrazem Matki Boskiej Piekarskiej już w drugiej połowie XVII. wieku za czasów ks.proboszcza Roczkowskiego. W latach 1842 - 49 wybudowany został
dzisiejszy kościół parafialny Najświętszej Maryi Panny. W latach 1890 - 1900 powstała kalwaria piekarska o 45 kaplicach przedstawiających w plastyczny sposób życie i śmierć Pana Jezusa. Na szczycie kalwarii wybudowano piękny kościół pod wezwaniem św. Krzyża. Istnieje w Piekarach jeszcze trzeci kościół / parafialny / pod Wezwaniem św. Trójcy. Piekary Ślaskie zwane są popularnie "Śląską Częstochową", bo co roku przybywa tu ćwierć miliona pątników z całej Polski i z zagranicy.

Piekary Śląskie były od dawna ostoją ruchu narodowego.Już w roku 1847 powstała tu pierwsza polska drukarnia wydawnicza Teodora Heneczka. Wydawali w niej swoje dzieła Józef Lompa, Karol Miarka i wielu innych ówczesnych pisarzy Ślaskich 5/. W drukarni tej za czasów Heneczka i Czerniejewskiego wychodziło kilka dzienników i innych czasopism. Na działalności wydawniczej Piekar Śląskich opierało się cale życie kulturalno-narodowe na Górnym

Śląsku z drugiej połowy ubiegłego wieku. Współpracowali tu ks. Norbert Bończyk, zwany Ślaskim Homerem, ks. Konstanty Damrot / Czesław Łubieński/ i inni. Gdy mniej więcej 1875 roku zaczął w Piekarach Ślaskich swoją działalność śp. Wawrzyniec Hajda zwany "Ślaskim Wernyhorą" poeta i kompozytor licznych pieśni i piosenek ludowych. Tu tez odbywały się dzielnicowe zloty sokole i zjazdy śpiewacze. W okresie plebiscytowym były Piekary siedzibą sztabu Ochrony Plebiscytowej na Górny Śląsk, Łączności P. O. W. na Górny Śląsk, Naczelnej Rady Ludowej na Powiat Bytom, Powstańczego Sądu Polowego oraz Dowództwa Powstańczego na powiat Bytom, W czasie

trzeciego powstania wyruszył z Piekar Śląskich jeden kompletnie uzbrojony batalion, jedna kompania sztabowa i jedna kompania szturmowa w ogólnej ilości 5-ciu kompanii - 1 600 powstańców pod dowództwem oficerów, rodowitych piekarzan. Na Rajskim Placu przy kościele Najśw. Panny Maryi umieszczonych jest 5 tablic pamiątkowych z 462 nazwiskami poległych powstańców ziemi bytomskiej i wielkostrzeleckiej. W czasie plebiscytu głosowały Piekary Śląskie w stosunku 86,5 % za Polską. Dalszym Sprawdzianem polskości gminy są wyniki wyborcze do Izb Ustawodawczych; w roku 1935 udział w głosowaniu wynosi 77,88%, zaś w roku 1938 - 91,32 %

Sprawy kultularno-oświatowe

 

Istnieje na miejscu państwowe gimnazjum koedukacyjne z liceum humanistycznym 0 19 salach wykładowych, 7 gabinetach oraz ubikacyj pobocznych jak aula itd. 7 gmachów szkolnych O 94 salach wykładowych, 10 gabinetach, 1 auli, 7 kancelaryj i 2 halach gimnastycznych. 2 koła T.C.L., 2 czytelnie publiczne, ośrodek oświatowy,który ma 3 świetlice powszechne, 4 świetlice organizacyjne, oraz biblioteki publiczne, szkolne, urzędnicze o łącznej ilości 20 500 tomów.

 

Komunikacja i turystyka

 

Przez miejscowość, położoną na punkcie stycznym granic państwowej, wojewódzkiej i powiatowej, przebiega główny szlak komunikacyjny i handlowy Małopolska - Województwo Krakowskie - Województwo Poznańskie -Województwo Łódzkie - Gdynia. Tędy też prowadzi wielka magistrala węglowa Górny Śląsk - Gdynia. Odległość od najbliższych miast wynosi: Do Katowic 18 km., do Chorzowa 12 km., do Świętochłowic 15 km., do Tarnowskich Gór 12 km., do Bytomia w Niemczech 2 km. Na miejscu istnieją 3 stacje kolejowe, z tego jedna wąskotorowa. Ogólna ilość pociągów przystających na stacji Piekary Śląskie wynosi 28. Autobusy kursują na 6 liniach, razem odchodzi z Piekar Ślaskich 102 autobusy dziennie. Oprócz pielgrzymek przybywających do Cudownego Obrazu Matki Boskiej Piekarskiej, przyjeżdzają do gminy liczne wycieczki turystyczne w celach zwiedzenia miejscowych pamiątek historycznych i Kopca Wyzwolenia, którego poświęcenie odbyło się dnia 20.czerwca 1937 roku w obecności Pana Wicepremiera Inż. Kwiatkowskiego. 

Obszar gminy, długość ulic, kanalizacji itd.

Obszar gminy Piekary Śląskie wynosi                   1 765,60 ha 

w tym ziemi ornej                                                   997,50 

lasów                                                                     167,89

Ilość mieszkańców ogólna                                     25 260

liczba ulic                                                               52

Długość ulic brukowanych i szutrowanych            21,010 km

Liczba domów mieszkalnych                                 1 300

Długość przewodów kanalizacyjnych                    8173,5 m

Długość wodociągów                                             11 733,- m.

Ulice są zaopatrzone w światło elektryczne z punktami świetlnymi. Budżet zwyczajny gminy za rok gospodarczy 1938/39 = 487 000,- zł. Budżety nadzwyczajne w latach 1935 - 1938 = 797 888,- zł.

• Kołodziejczyk Franciszek

• Lubos Bernard
• Hiler Jan
• Hanszla Jan
• Świder Piotr
• Cieśla Wawrzyniec
• Kuna Jan
• Kaspruś Jan
• Polak Jan
• Kajkowski Wacław
• Gierymek Wincenty
• Jędraszczyk Wincenty
• Sobczyk Wincenty
• Wanot Alfons
• Mleczko Robert
• Zazgórnik Jan
• Wylenżek Jan

Rada w tym składzie, dnia 19 grudnia, uchwaliła:

Gmina Piekary Śląskie na podstawie art. 1 ustawy z dnia 10 lipca 1939 r. o nadaniu ustroju miejskiego gminom wiejskim Nowy Bytom itd. (...) nadano z dniem 1.stycznia 1940 r. ustrój miejski.
Ustawa ta doszła zgodnie z wolą przedstawicielki ludu i legalnie do skutku na podstawie uprawnień autonomicznych Województwa Sląskiego i została dotąd przez żaden późniejszy akt o charakterze ustawowym zniesioną,także nie przez ustawę konstytucyjną z dnia 6 maja 1945 r. o zniesieniu statutu organicznego Województwa Śląskiego (...)
Wybuch wojny uniemożliwił powołanie przez Wojewodę art. 2 ustawy organów ustrojowych miejskich z powodu okupacji terenu Województwa Śląskiego. Brak wydania w myśl art.2 ustawy zarządzenia Wojewody Śląskiego celem powołania organów ustrojowych, przewidzianych w przepisach o ustroju miast, nie może pociągnąć za sobą nieskuteczności ustawy, w szczególności faktu nadania przez nią ustroju miejskiego.

Władze okupacyjne wprowadziły na terenie Województwa Śląskie rozporządzenie z dnia 23-grudnia 1939r. o wprowadzeniu Niemieckiej Ordynacji Gminne. w przyłączonych ziemiach wschodnich (...) ustrój gminy obowiązujący W Rzeszy na podstawie ustawy z dnia (...) Według tychże przepisów, wzniesiono oznaczenie gminy wiejskiej, a kierownikom gmin nadano tytuł burmistrzów.

Przepisy okupacyjne z chwilą uwolnienia ziem Rzeczpospolitej przestały obowiązywać, a co za tym idzie,także fakt nierespektowania przez okupanta ustawy śląskiej z dnia 10 lipca 1939 r. w stosunku do Piekar Śląskich, chociaż wynikało to z reprezentowanego przez niemieckie prawo gminne dążenia do zniesienia różnicy pomiędzy gminami wiejskim i niewiejskimi.

Z uwagi na niewątpliwy fakt nadania Piekarom Śląskim ustroju miejskiego Gminna Rada Narodowa Piekar Śl. przyjmuje oznaczenie Miejskiej Rady Narodowej i poleca swemu organowi wykonawczemu to jest Zarządowi Gminnemu przyjęcie z dnie 3 stycznie 1946r. oznaczenia Zarządu Miejskiego .
Skład Rady Narodowej liczącej 24. członków, odpowiada składowi miejskich rad narodowych w myśl art. 6, 1 dekretu z dnia 11. września 1944 o ordynacji i zakresie działania rad narodowych (..)

Narodowa Rada Gminna
Piekary Śląskie
podpis /-/ Kołodziejczyk
Przewodniczący

Piekary Śląskie, dnia 14. lutego 1946r.

Chronologia zdarzeń problematyki nadania praw miejskich z lat 1945-1947:

• 19 czerwca 1945 roku gmina Świętochłowice wysyła protest do Wydziału Powiatowego w Katowicach w sprawie nierozpatrzenia jej wniosku o uznaniu nadania praw miejskich w roku 1940 oraz prosi by tę sprawę skierować do Urzędu Wojewódzkiego jako organu właściwego do tego typu spraw.
  
  
• 12 października 1945 Rada Narodowa Gminy Świętochłowice uchwala zmiany oznaczenia na Zarząd Miejski.
  
  
• 14 grudnia 1945 roku Wydział Powiatowy w Katowicach zwraca się do Naczelnika Gminy Świętochłowice by zaprzestano używania określenia "Zarząd Miejski".
  
  
• 17 grudnia 1945 roku Gminna Rada Narodowa w Piekarach Śląskich na posiedzeniu uchwaliła, że prawa miejskie weszły w życie z dniem 1 stycznia 1940 roku, ponieważ żadna inna ustawa nie zniosła tej z dnia 10 lipca 1939 roku. W związku z tym zarządzono, że Gminna Rada Narodowa zmienia nazwę na Miejską Radę Narodową oraz poleca organowi wykonawczemu tj. Zarządowi Gminnemu zmianę nazwy z dniem 1 stycznia 1946 na Zarząd Miejski.
  
  
• 4 lutego 1946 roku stronnictwa polityczne z Świętochłowic przygotowały rezolucję, którą wysłano do Powiatowej Rady Narodowej w Katowicach oraz Wojewódzkiej Rady Narodowej z protestem przeciwko nierespektowaniu przez władze wojewódzkie ustawy Sejmu Śląskiego z dnia 10 lipca 1939 roku o nadaniu Praw Miejskich Gminie Świętochłowice, Ruda, Szopienice, Nowy Bytom oraz Piekary Śląskie.
  
  
• 21 marca 1946 roku żądania gmin najprawdopodobniej zostały uznane przez Wicewojewodę Śląsko-Dąbrowskiego pułkownika Jerzego Ziętka, który wysłał pismo do Ministerstwa Administracji Publicznej z pytaniem czy nie ma zastrzeżeń co do wykonania artykułu 2 z Ustawy z 10 lipca 1939 roku. Mówił on o wydaniu zarządzenia o powołania w gminie Nowy Bytom, Ruda, Szopienice Świętochłowice i Piekary Śląskie organów ustrojowych (miejskich).
  
  
• 30 marca 1946 roku Tarnowskie Góry reprezentowane przez Starostę Powiatu, Józefa Marka, wsparły Piekary w dążeniu do zakończenia sprawy z nadaniem praw miejskich. Tego dnia Starosta Powiatowy wysłał do Urzędu Wojewódzkiego dobrze umotywowane pismo i prosił Wydział Administracji w Urzędzie Wojewódzkim o "nadanie ostatecznego biegu sprawie Piekar Śląskich i wydanie opinii w kierunku utrzymania ustroju miejskiego tej gminy" ( tutaj warto zaznaczyć że Starosta Tarnogórski pisze o utrzymaniu ustroju miejskiego, nie o nadanie. Dzięki temu zwrotowi dowiadujemy się, że wg Starosty prawa miejskie miasto Piekary Śląskie ma od 1 stycznia 1940)
  
  
• 20 maja 1946 roku prawdopodobnie Wojewoda Śląski, Aleksander Zawadzki wysyła do Ministerstwa Administracji Publicznej sprawozdanie, które omawia problemy związane z tą ustawą (spowodowane wybuchem wojny). Urząd Wojewódzki stwierdza, że niewykonanie artykułu 2 z ustawy z dnia 10 lipca 1939 roku "nie może spowodować nieważności ustawy, a w szczególności faktu nadania tym gminom ustroju miejskiego" oraz, że wprowadzony w życie i nieunieważniony przez kolejne ustawy, artykuł 1 (o nadaniu praw miejskim gminom w/w) przesądza o nadaniu praw miejskich z dniem 1 stycznia 1940 roku.
  
  
• 9 września 1946 roku Urząd Wojewódzki, wysyła do Ministerstwa Administracji Publicznej pismo z prośbą o przyśpieszenie decyzji w sprawie nadania praw miejskich w/w gminom.
  
  
• 11 września 1946 roku Ministerstwo Administracji Publicznej reprezentowane przez Naczelnika Wydziału mgr B. Trzebskiego wysyła pismo do Wojewody Śląsko-Dąbrowskiego w którym Ministerstwo pod względem formalno-prawnym nie widzi przeciwwskazań do wydania zarządzenia o wprowadzeniu artykułu 2 z ustawy z dnia 10 lipca 1939, które to, spowodowane wybuchem wojny nie weszło w życie.
  
  
• 22 stycznia 1947 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej stwierdziło na posiedzeniu, że nie widzi przeciwwskazań co do zarządzenia Wojewody o wyborze władz ustrojowych w w/w gminach, o których mówi artykuł 2 ustawy z dnia 10 lipca 1939, a z mocą obowiązującą od dnia 1 stycznia 1947 roku. List o braku przeciwwskazań wysłano do Wojewody 1 lutego 1947.
  
  
• 13 lutego 1947 Wojewoda Śląski Generał Dywizji Aleksander Zawadzki wydaje zarządzenie, które powołuje organy ustrojowe (miejskie) w w/w gminach (już na podstawie ustawy z dnia 11 września 1944 roku o organizacji i zakresie działania Rad narodowych). Zarządzenie wchodzi w życie, niejako wstecznie z dniem 1 stycznia 1947 roku.
  
  
• 30 maja 1947 roku dokonano wyboru zarządu, ukonstytuowała się Miejska Rada Narodowa (według ustawy z roku 11 września 1944 roku).
  
  
• 4 czerwca 1947 roku Przewodniczący Wydziału Powiatowego w Tarnowskich Górach wysłał do Urzędu Województwa Śląsko-Dąbrowskiego pismo z informacją, że organ ustrojowy i wykonawczy w Gminie Piekary Śląskie jest gotowy do przyjęcia ustroju miejskiego oraz przesłał listę radnych i skład zarządu Miejskiej Rady Narodowej.

Treść zarządzenia Wojewody Śląsko-Dąbrowskiego z dnia 13 lutego 1947 roku:

Skład osobowy pierwszej, oficjalnej Miejskiej Rady Narodowej w Piekarach Śląskich ukształtował się następująco:

Radni:

• Preger Wilhel - przewodniczący Miejskiej Rady Narodowej
• Wcisło Franciszek 
• Nowak Jan  
• Lubos Wilhelm 
• Gieremek Wincenty 
• Kuna Jan a
• Puźny Emil
• Stefanowski Kazimierz
• Cieśla Wawrzyniec
• Dziewiór Paweł
• Burgiel Franciszek
• Hiller Jan
• Strzyż Helena
• Krzynciesa Konstanty
• Zimnik Roman
• Gruszka Alojzy
• Janus Francieszek
• Tomanek Gerhard
• Wanot Alfonsy
• Szopa  Ignacy
• Sobczyk Wincenty
• Kaleta Ewald
• Jendraszczyk Walenty
• Wiśniewski Kazimierz
• Bentkoweki Feliks
• Korbel Anna
• Przybyłek Rudolf
• Bandura Franciszek
• Kaspruś Jan
• Capiga Edward

Z tego składu w tajnych wewnętrznych wyborach wybrano zarząd. W wyniku tychże wyborów skład zarządu wyglądał następująco:

Pełniący obowiązki Burmistrza:

• Kołodziejczyk Franciszek

Wiceburmistrz:

• Nowak Gerard

Członkowie zarządu:

• Kuna Jan
• Górny Alfons
• Sobczyk Wincenty
• Lubos Wilhelm
• Wanot Alfons

Ciekawostką jest, że z 30 osób Rady tylko jeden członek, przedwojenny radny Sobczyk Wincenty, był bezpartyjny. 18 członków rady należało do Polskiej Partii Robotniczej, 10 członków do Polskiej Partii Socjalistycznej oraz jeden do Stronnictwa Demokratycznego.

Według wiedzy opartej na dostępnych materiałach w Archiwum Państwowym w Katowicach, a przedstawionych pokrótce powyżej, mogę przedstawić swoją opinię, że Nasze Miasto nabyło prawa miejskie z dniem 1 stycznia 1940 roku. Natomiast datę 1 stycznia 1947 roku można uznać jako mniej lub bardziej trafną, jeśli chodzi o powołanie organów miejskich w Naszym Mieście.

 Źródła:

• Zasoby Archiwum Państwowego w Katowicach
• www.wikipedia.pl

Mgr Michał Muszalik

 OD KIEDY PIEKARY SĄ MIASTEM?

W powszechnie dostępnych źródłach przyjęło się twierdzenie, że Piekary Śląskie stały się miastem (czy – jak kto woli – uzyskały prawa miejskie) 1 stycznia 1947 roku. Na podstawie treści dostępnych dokumentów skłaniam się do postawienia tezy, że Piekary miastem były już kilka lat wcześniej. W niniejszym artykule przybliżę pokrótce powody, dla których tak twierdzę i podam datę, według której uzyskaliśmy, jako miejscowość, prawo do nazywania się miastem.

Chciałbym jednak na wstępie dokonać kilku uwag. Po pierwsze – wszystko, co przedstawię, ma charakter opinii prawnej, a nie jest to żadne rozstrzygnięcie. Po drugie – aby uniknąć zamieszania, skupię się jedynie na głównym wątku, unikając wielu wątków pobocznych, które nie są w moim odczuciu potrzebne do przytaczania, aby wystarczająco przedstawić zagadnienie. 

Krótki rys historyczny 

Zacząć należy od zauważenia faktu, że całe zagadnienie oparte jest na dokonanej po wojnie interpretacji ustawy Sejmu Śląskiego z dnia 10 lipca 1939 roku (Dziennik Ustaw Śląskich nr 21, poz. 51). Jest ten akt na tyle dla naszych rozważań ważny i krótki zarazem, że pozwolę go sobie przytoczyć w całości:

 Na drodze do wprowadzenia organów miejskich i przeprowadzenia do nich pierwszych wyborów w Piekarach stanęła rozpoczęta 1 września 1939 roku II wojna światowa i zajęcie oraz włączenie Piekar do III Rzeszy. Do 1945 roku nie istniała możliwość prawidłowego wykonania ustawy Sejmu Śląskiego. Pojawiła się ona dopiero wraz z pochodem Armii Czerwonej na zachód i zainstalowaniem – to prawda, komunistycznych – Rad Narodowych. Już 17 grudnia 1945 roku Rada Narodowa w Piekarach Śląskich przyjęła, w związku z wykonaniem powyższej ustawy, oznaczenie Miejskiej Rady Narodowej. Na przeszkodzie stanęło tu jednak zarządzenie Wydziału Powiatowego w Katowicach wydane parę dni wcześniej, które wzywało borykające się z podobnym problemem powojenne władze Świętochłowic do zaprzestania używania oznaczenia „Zarząd Miejski”.

Było to wynikiem całkowicie błędnej wykładni ustawy Sejmu Śląskiego. Jak trafnie - w mojej opinii - argumentowano w obszernym uzasadnieniu do uchwały Rady Narodowej w Piekarach Śląskich – artykuły drugi i trzeci nie uzależniają ważności ustawy Sejmu Śląskiego od wykonania ich przez wojewodę śląskiego (wówczas już śląsko-dąbrowskiego), ale stanowią jedynie przepisy wykonawcze do artykułu pierwszego, który ustanawia Piekary Śląskie gminą o ustroju miejskim. Poza tym, jak wspomniałem wcześniej, wojewoda śląski nijak nie mógł wykonać tej ustawy, bo po prostu stracił możliwość wykonywania swoich kompetencji w związku z wojną.

Ostatecznie, po odwołaniach do wojewody i zasięgnięciu opinii organów centralnych, wojewoda śląsko-dąbrowski w zarządzeniu z dnia 13 lutego 1947 r. w sprawie wykonania ustawy śląskiej, nadał ustrój miejski wszystkim objętym ustawą gminom (w tym Piekarom). Co ciekawe, zarządzenie to wchodziło w życie z dniem 1 stycznia 1947 roku, a więc z datą wsteczną. Po tej dacie ustanowione zostały przeprowadzone odpowiednie wybory i stworzone zgodne z ówczesnym stanem prawnym organy miejskie. 

Opinia prawna

Tak naprawdę widzimy tu kilka dat, przy których możemy się zatrzymać i uznać je za właściwe do uznania Piekary za miasto. W moim odczuciu właściwą będzie data 1 stycznia 1940. Dlaczego ta, a nie któraś powojenna?

Zacznę od tego, że artykuł 1 ustawy śląskiej z 10 lipca 1939 roku stanowi jednoznacznie, konstytutywnie: z dniem 1 stycznia 1940 roku Piekary Śląskie zyskują ustrój miejski. Wykonanie ustawy jest tu tak naprawdę rzeczą wtórną, konieczną oczywiście do prawidłowego funkcjonowania tej ustawy w obrocie prawnym. Z momentem opublikowania tej ustawy w Dzienniku Ustaw Śląskich stała się ona częścią polskiego systemu prawnego i nic tego nie zmieniło.

Ktoś może jednak zapytać: jak Piekary mogły stać się miastem w czasie okupacji niemieckiej? Żeby zrozumieć to zagadnienie, należy przytoczyć – najpierw – ważny przepis – art. 43 IV Konwencji Haskiej (dotyczącej praw i zwyczajów wojny lądowej) z roku 1907. Stanowi on:

Z chwilą faktycznego przejścia władzy z rąk rządu legalnego do rąk okupanta, tenże poweźmie wszystkie będące w jego mocy środki, celem przywrócenia i zapewnienia, o ile to jest możliwem, porządku i życia społecznego, przestrzegając, z wyjątkiem bezwzględnych przeszkód, prawa obowiązujące w tym kraju.

Konwencję tę podpisały państwa, których następcami prawnymi stały się państwa biorące udział w II wojnie światowej. Było to także Cesarstwo Niemiec, którego prawnym następcą były Niemcy hitlerowskie. Polska natomiast opublikowała tę konwencję w dzienniku ustaw nr 21 z 1927 roku pod pozycją 161, wprowadzając tym samym do polskiego systemu prawnego. Należy też zauważyć, że powszechnie przyjmuje się, że konwencje haskie mają charakter prawa zwyczajowego, a więc poniekąd obowiązują niezależnie od tego, czy są uznane przez dane państwo, czy nie.

Co to dla nas oznacza? Przede wszystkim to, że Niemcy w świetle prawa międzynarodowego były zobowiązane do przestrzegania prawa polskiego po wkroczeniu na polskie ziemie. Oczywista rzecz – nie robiły tego. Oznacza to jednak, że - przede wszystkim – każda zmiana prawna, którą władze niemieckie wprowadziły na terenach polskich w czasie wojny, była – rzecz jasna – według prawa międzynarodowego nielegalna. Nielegalna tym bardziej, że rząd polski żadnej kapitulacji przed Niemcami w trakcie wojny nigdy nie podpisał, a więc zwycięstwa Niemiec i przejęcia władzy nad ziemiami należącymi do Polski przed wojną po prostu nie uznał.

To wszystko na pierwszy rzut oka brzmi dziwnie dla każdego, kto choć odrobinę zdaje sobie sprawę – choćby z książek czy filmów - jak prowadzone są wojny i jak wyglądają okupacje. Konwencje haskie uchwalono i ratyfikowano jednak po to, żeby wojny cywilizować i zapobiec wyszarpywaniu sobie ziem oraz zmianom porządków prawnych w sposób barbarzyński. To prawda – są to pewne odległe ideały. Nie zmienia to jednak postaci rzeczy – w myśl tej konwencji "porządki" niemieckie były nielegalne, a więc także odrzucenie polskiego systemu prawnego, razem z ustawą śląską z 10 lipca 1939 roku.

Kolejną sprawą jest to, że na drodze do wykonania ustawy wojewodzie śląskiemu stanęła wojna i faktyczna likwidacja organów państwa polskiego na terenie Piekar Śląskich. Nazywamy taki stan vis maior, czyli siłą wyższą. W prawie, także polskim zaistnienie zdarzenia o charakterze siły wyższej jest powodem np. przesunięcia terminów do złożenia określonych dokumentów.

W moim odczuciu – jak to też jest znakomicie podkreślone w obszernym uzasadnieniu do uchwały Rady Narodowej Piekar Śląskich z 17 grudnia 1945 roku – wojna całkowicie wyczerpuje definicję siły wyższej. Wojewoda śląski powinien więc wykonać tę ustawę, zwłaszcza artykuły 2 i 3, gdy tylko zyskałby taką możliwość.

Okupacja niemiecka czy nawet (jak już wspomnieliśmy – nielegalne) wcielenie części ziem polskich do III Rzeszy nie sprawiły, że polski system prawny przestał obowiązywać. Rząd polski rezydował w Londynie, ciągłość prawna nie została zerwana. Państwo polskie, co prawda pozbawione faktycznej władzy nad własnym terytorium, ale jednak istniało; organy polskie, chociaż na emigracji, wykonywały swoją pracę. Prawo polskie obowiązywało, ale nie istniały prawidłowe warunki do wykonywania i respektowania go. W świetle tego prawa Piekary Śląskie 1 stycznia 1940 roku stały się miastem i niewiele do rzeczy miało tu to, że wojewoda nie mógł wykonać swoich obowiązków z artykułu 2 i 3. Artykuł 1 stanowił jednoznacznie: z dniem 1 stycznia 1940 roku Piekary Śląskie stają się miastem – co prawda, bez odpowiednich organów – ale jednak nim zostają. Pomimo trwania wojny i rzekomego wcielenia do innego państwa, pomimo niemożliwości realizacji tej ustawy w sposób widoczny, w mojej opinii tak się stało i od 1 stycznia 1940 Piekary Śląskie są zgodnie z polskim prawem – miastem.

Faktem jest, że Piekary Śląskie, jak i wszystkie powojenne polskie ziemie, trafiły pod władzę marionetkowych, zależnych od Związku Radzieckiego organów, jakimi były najpierw Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, a potem Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej. Ktoś mógłby powiedzieć: tu zerwano ciągłość prawną. Od momentu trafienia tych ziem pod władzę komunistów stare ustawy nie obowiązywały. To nieprawda.

Zacznijmy od tego, że pomimo istnienia rządu polskiego w Londynie, Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej został uznany przez wszystkie zwycięskie mocarstwa po wojnie, a także szeroką społeczność międzynarodową (świadczy o tym choćby fakt, że to TRJN podpisał w imieniu Polski Kartę Narodów Zjednoczonych). Organy tzw. władzy ludowej władały też terenami polskimi w sposób faktyczny, co dawało jego postanowieniom względem ziem polskich skuteczność. Zyskały także uznanie wielu środowisk w Polsce, jako rzeczywisty suweren. Czy słusznie? Zostawmy.  Dyskusja o tym przypadku prowadzona jest od 1945 roku i nie ma potrzeby, by Państwu ją przytaczać. Interesuje nas tutaj co innego.

Nowe władze, tam gdzie nie wprowadziły swoich dekretów, przywróciły prawo przedwojenne i uznały się za następców prawnych Rządu RP na uchodźstwie (pomimo, że ten wciąż istniał w Londynie). Ustawa śląska  z 10 lipca 1939 roku w żadnym powojennym akcie prawnym nie została w żaden sposób unieważniona, nawet pomimo zniesienia autonomii Województwa Śląskiego. Należy też zwrócić uwagę, że we wszystkich powojennych dokumentach mówi się o wykonaniu ustawy śląskiej, a więc uprzednio uznaje się jej ważność, choć zmieniły się warunki i ustrój. Uznana zatem zostaje ważność artykułu 1, który stanowił Piekary miastem od 1 stycznia 1940 roku. Zarządzenie Wojewody Śląsko-Dąbrowskiego z 13 lutego 1947, które kończy wewnętrzny spór o to, czy Piekary są miastem, także to uznaje, nie zmieniając w ustawie śląskiej nic ani o jotę. Uzyskanie praw miejskich przez Piekary z dniem 1 stycznia 1940 roku nie zostało więc nigdy podważone ani zmienione. 

Krótkie wnioski 

Kończąc – moim zdaniem uznanie 1 stycznia 1940 roku za moment uzyskania przez Piekary Śląskie praw miejskich de iure jest nie tylko dopuszczalne, ale i jak najbardziej wskazane. To kwestia uznania nie tylko ciągłości prawa polskiego, ale i starej rzymskiej maksymy: cedant arma togae – niech oręż ustąpi przed togą.