Jan Klimaj przeszukał rodzinne archiwa i zebrał najważniejsze informacje o zasłużonym Wielkopolaninie, który na miejsce swojego dorosłego życia wybrał Piekary Śląskie i spędził w nich ponad 50 lat.
Wielkopolski rodowód
Franciszek Cierniak urodził się 19 września 1900 roku w Kotlinie niedaleko Jarocina. Był synem kolejarza Marcina Cierniaka i Marianny z domu Kowalczyk. Miał dwie siostry i brata. W latach 1907-1915 uczęszczał do 8-letniej Katolickiej Szkoły Powszechnej w Kotlinie, a po jej ukończeniu pracował w gospodarstwie rolnym należącym do rodziców.
Fot. Życiorys Franciszka Cierniaka napisany 15 kwietnia 1937 roku.
Fot. Zaświadczenie o przebiegu służby (odpis) z 16 kwietnia 1937 roku.
I wojna światowa i powstanie wielkopolskie
4 czerwca 1918 roku został powołany do niemieckiego wojska i wcielony do I komp. Reserve-Infanterie-Regiment nr 19. w Bojanowie pod Lesznem. Po zakończeniu I wojny światowej 24 grudnia 1918 roku został zwolniony z armii. Po powrocie do domu i krótkim odpoczynku już 18 stycznia 1919 roku zgłosił się jako ochotnik do formowanej w Jarocinie I Kompanii Ochotniczej dowodzonej przez sierżanta Feliksa Nadolskiego i wraz z ok. 114 żołnierzami wyruszył na odsiecz Rawicza. Stamtąd jego oddział wycofał się do Zakrzewa pod Miejską Górką i przypuścił szturm na Sarnową, zdobywając ją w nocy z 3 na 4 lutego 1919 roku i broniąc przez dwa dni. Dowódcą I Baonu Jarocińskiego był kpt. Bronisław Kirchner. Po dwóch dniach niestety polscy żołnierze zostali wyparci przez miejscowy Grenzschutz, ponosząc przy odwrocie duże straty. Rannych, którzy pozostali na placu boju Niemcy dobijali kolbami. Po tych walkach Kompania Jarocińska została przydzielona do 11 pułku Strzelców Wielkopolskich. Przez cały czas brała ona czynny udział z bronią w ręku w oswobodzeniu Wielkopolski z jarzma pruskiego. Franciszek Cierniak walczył pod Sarnową, Żołędnicą, Kawczem, Zakrzewem, Rawiczem i Kępnem.
Fot. Patent Odznaki Pamiątkowej Wojsk Wielkopolskich przyznanej Franciszkowi Cierniakowi z 1 kwietnia 1935 roku.
Fot. Dyplom uznający Franciszka Cierniaka za weterana powstania wielkopolskiego.
Fot. Odznaka Pamiątkowa Wojsk Wielkopolskich 27.12.1918-21.08.1919.
Wojna polsko-bolszewicka
Po zawarciu pokoju z Niemcami w lutym 1920 roku Franciszek Cierniak wyjechał z I Kompanią 11 pułku Strzelców Wielkopolskich na front bolszewicki. Pułkiem dowodził mjr piech. Stanisław Thiel, a dowódcą kompanii był sierżant Feliks Nadolski. Na froncie z bolszewikami walczył między innymi nad rzeką Berezyną, pod Borysowem, Mińskiem, Głębokim, Mołdecznem i Wilejką. Uczestniczył w odwrocie przez Grodno, Białystok, aż po Warszawę. Tam został wcielony do I Kompanii 167 Pułku Śląskiego, którego dowódcą był porucznik Brandys. Batalionem dowodził kapitan Paszek, a pułkiem płk Władysław Langner (późniejszy generał). W czasie walk pod Warszawą Franciszek Cierniak walczył pod Dymbnem, gdzie po decydujących walkach 15 sierpnia 1920 roku pułk rozpoczął ofensywę i pościg za rozbitkami armii bolszewickiej, przeprawiając się następnego dnia przez za rzekę Narew.
Fot. Medal Pamiątkowy za wojnę 1918-1921 "Polska Swemu Obrońcy" i wpis w książeczce wojskowej Franciszka Cierniaka.
Przeprowadzka na Górny Śląsk
Po zawarciu pokoju pułk Franciszka Cierniaka wrócił do Inowrocławia, a on sam w marcu 1922 roku w stopniu starszego szeregowego został zwolniony do domu. Przeprowadził się na Górny Śląsk do Piekar Śląskich. Zaangażował się w akcję plebiscytową na rzecz przyłączenia Górnego Śląska do Polski i wziął udział w przygotowaniach do III powstania śląskiego, a także w samych walkach.
Fot. Dyplom uznania dla Franciszka Cierniaka za wspierania Klubu Sportowego "Strzelec" w Piekarach Śląskich z 14 marca 197 roku.
W mundurze Policjanta
1 stycznia 1925 roku został przyjęty do Policji Państwowej Województwa Śląskiego, w której służył do 1939 roku. W okresie od 25 kwietnia do 15 października 1927 roku odbył kurs posterunkowych w Komendzie Szkoły Policji Województwa Śląskiego. Jako posterunkowy (nr ew. 1895) pełnił służbę w Szarleju, Rudzie i ponownie w Szarleju aż do wybuchu II wojny światowej. W latach 30. wspierał Klub Sportowy „Strzelec” w Piekarach Śląskich. W zachowanej charakterystyce osobowej 1895/780 obejmującej lata 1931-1938 znajdziemy wielokrotną ocenę jego charakteru i stosunku do służby w policji:
(...) osoba stałego charakteru, skromny, odważny, ambitny, energiczny, pilny, sumienny o dobrej inteligencji i stanowczości oraz godny zaufania w stosunku do interesantów (...)
Służąc w Szarleju przyjaźnił się z Wiktorem Szwaglem, policjantem zamordowanym na służbie w Piekarach Śląskich 14 sierpnia 1939 roku (ostatni zabity na służbie policjant II RP, a zarazem jedna z pierwszych ofiar nadchodzącej II wojny światowej).
(…) Po pogrzebie do żony zmarłego policjanta udał się przyjaciel rodziny – posterunkowy Franciszek Cierniak, który poprosił żeby kobieta wraz z dziećmi zabrała najpotrzebniejsze rzeczy i udali się na dworzec. Maria i dzieci mieli wrócić pociągiem do rodzinnego Leska, znajdującego się z dala od Piekar, w których w najbliższych dniach spodziewano się ciężkich walk z nieprzyjacielem. Rodzina zabrawszy tylko to co miała pod ręką a zostawiwszy cały dobytek, opuściła dom (…)
Fot. Franciszek Cierniak w mundurze Policji Województwa Śląskiego.
Fot. Posterunkowy Franciszek Cierniak w mundurze policyjnym z nr służbowym 1895.
Fot. Świadectwo ukończenia XIII kursu posterunkowych I. komp. 25.04-15.10 1927 roku.
Fot. Dyplom przyznania Franciszkowi Cierniakowi Brązowego Medalu za Długoletnią Służbę z 14 maja 1938 roku.
Fot. Podobizna Brązowego Medalu za Długoletnią Służbę.
Fot. Obsada Komisariatu Policji Województwa Śląskiego w Szarleju z 19 marca 1928 roku, w którym służbę pełnił Franciszek Cierniak.
II wojna światowa
We wrześniu w 1939 roku Franciszek Cierniak uczestniczył w walkach z Freikorpsem w obronie granicy na odcinku Piekary-Szarlej. Jeszcze przed wkroczeniem Wehrmachtu do miasta wyjechał do siostry do Poznania i ukrył się przed grożącym mu niebezpieczeństwem w specjalnie przygotowanej kryjówce na strychu, z której wychodził tylko pod osłoną nocy. Mimo, że Niemcy przeszukiwali ten strych nie udało im się odkryć podwójnej ścianki, za którą się schował. Okres okupacji przypłacił utratą zdrowia, ale udało mu się przeżyć wojnę.
Powojenne losy
Po zakończeniu wojny powrócił do Piekar Śląskich. W trudnym okresie powojennym pomagał mu ks. Józef Benedykt Kurpas (1912-1992), późniejszy biskup pomocniczy diecezji katowickiej, który wiedział jako jeden z niewielu o miejscu ukrywania się Franciszka Cierniaka. Organizował on przede wszystkim opiekę medyczną. 5 września 1946 roku Cierniak został pozytywnie zweryfikowany przez Komisję Rehabilitacyjno-Kwalifikacyjną, otrzymując zaświadczenie o braku zastrzeżeń odnośnie zatrudnienia w służbie państwowej. 1 stycznia 1951 roku zarządzeniem Sztabu Generalnego Ministerstwa Obrony Narodowej został zwolniony z powszechnego obowiązku wojskowego. Zawodowo pracował w hutnictwie, a także przy uruchomieniu chorzowskich Zakładów Azotowych uszkodzonych przez Niemców w trakcie wojny. Zatrudniony był także w „PSS Społem”.
Fot. Zaświadczenie wydane Franciszkowi Cierniakowi w 1946 roku.
Rodzina
Franciszek Cierniak był dwukrotnie żonaty. Z pierwszego związku z Heleną Jeziorowską miał 4 synów:
- Jan Piotr Cierniak (18 stycznia 1929 – 19 czerwca 1982)
- Kazimierz Józef Cierniak (4 marca 1931 – 3 czerwca 2011)
- Jerzy Antoni Cierniak (19 kwietnia 1936 – 12 sierpnia 2010)
- Józef Cierniak (7 września 1947 – 4 marca 1948)
Jego pierwsza żona zmarła 12 września 1947 roku kilka miesięcy po urodzeniu syna Józefa, który zmarł pół roku później. Po śmierci żony, 22 lutego 1948 roku zawarł związek małżeński z Anną Dyrbuś, z którą mieszkał na ulicy Bytomskiej 80, a później na ulicy Sienkiewicza.
Fot. Franciszek Cierniak z pierwszą żoną Heleną Jeziorowską 19 listopada 1927 roku.
Fot. Franciszek Cierniak z Heleną Jeziorowską i dziećmi 9 sierpnia 1936 roku.
Fot. Franciszek Cierniak z rodzicami, pierwszą żoną i dziećmi.
Fot. Franciszek Cierniak z drugą żoną Anną Dyrbuś 22 lutego 1948 roku.
Działkowiec
W 1964 roku przeszedł na emeryturę i odtąd wiele czasu spędzał na ogródku działkowym (ROD „Azalia” nr 278) będącym miejscem spotkań rodziny i znajomych. Hodował tam króliki i miał ule z pszczołami. Drzewa owocowe zaszczepił wieloma starannie wyselekcjonowanymi odmianami, co dawało niezwykłe rezultaty. Na jabłoniach, śliwach i gruszach dojrzewały dorodne owoce wielu odmian. W wolnych chwilach lubił grać w szachy i skata. Zmarł w Piekarach Śląskich 8 lutego 1975 roku.
Fot. Antoni Dyrbuś i Franciszek Cierniak podczas gry w szachy w 1971 roku.
Fot. Franciszek Cierniak na ogródku działkowym ROD "Azalia" nr 278.
Za zasługi
Za swoją postawę i działalność w służbie ojczyźnie został nagrodzony awansami, odznaczeniami i medalami:
- Polska Swemu Obrońcy – Medal Pamiątkowy za wojnę 1918-1921 – rozkaz D.O.K.V. No 24/29
- Dyplom Weterana Powstania Wielkopolskiego – przed 1939 r.
- Odznaka pamiątkowa Wojsk Wielkopolskich – 1 kwietnia 1935 r.
- Dyplom Uznania za działalność w Klubie Sportowym „Strzelec” – 14 marca 1937 roku
- Brązowy Medal za Długoletnią Służbę – 14 maja 1938 r.
- Wielkopolski Krzyż Powstańczy – 18 grudnia 1968 r.
- Śląski Krzyż Powstańczy – 1 stycznia 1949 r.
- Śląski Krzyż Powstańczy – 2 października 1963 r.
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski – 13 stycznia 1972 r.
- Medal z okazji 50 rocznicy III Powstania Śląskiego – 1971 r.
- Za udział w powstaniach śląskich mianowany na stopień podporucznika – 9 czerwca 1971
- Za udział w powstaniu wielkopolskim mianowany na stopień podporucznika – 13 grudnia 1971
Fot. Franciszek Cierniak na emeryturze.
Autor: Jan Klimaj
Tekst zredagował: Łukasz Żywulski.
Zdjęcia i dokumenty pochodzą ze zbiorów prywatnych Piotra Cierniaka i Jana Klimaja.
