4 grudnia 2024 r. upłynęło 70 lat od powstania Kopalni Węgla Kamiennego „Julian”- jednego z najważniejszych (obok „Andaluzji” i „Orła Białego”) zakładów pracy w historii Piekar Śląskich. Kopalnia żywo zapisała się w pamięci mieszkańców i byłych pracowników, których zakład rekrutował nie tylko z regionu górnośląskiego, ale także całej Polski. Z okazji okrągłej rocznicy powstania zakładu, Izba Regionalna, Piekarski Werk i Piekary Śląskie w Obiektywie przygotowali wystawę fotograficzną "Gruby Kadr. KWK "Julian" w fotografii".
KWK "Julian" w Piekarach Śląskich przy dzisiejszej ul. Ziętka, II poł. l. 50. Fot. Henryk Klimaj
Wystawę można oglądać w Izbie Regionalnej przy ul. Kalwaryjskiej 62d w Piekarach Śląskich do końca stycznia 2025 r. lub bez wychodzenia z domu w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej. Aby pamięć o "Julce" nie zatarła się tak szybko, zachęcamy do zapoznania się z krótkim artykułem zawierającym kilka najważniejszych faktów historycznych
Geneza powstania KWK "Julian" sięga lat 30. XX w. W 1935 r. zarząd kopalni „Radzionków” rozpoczął starania o budowę szybu wentylacyjnego na terenie Piekar Śląskich, u podnóża wzgórza kalwaryjskiego i w sąsiedztwie płynącej nieuregulowanym wtedy jeszcze korytem Brynicy. Okupacyjne władze niemieckie w 1942 r. wybudowały na tym obszarze drewniany szyb, który do końca wojny sięgnął 38 (lub – jak podają inne źródła – 45) metrów głębokości. Do 1948 r. drewniany szyb został pogłębiony do 328 metrów (to mniej więcej tyle, co wieża Eiffla, z tym że w dół).
Po II wojnie światowej wobec wyzwań zrujnowanej polskiej gospodarki zapotrzebowanie na węgiel i stal było ogromne. Uruchomienie kopalni było zatem przedsięwzięciem strategicznym. Materiał do jej budowy czerpano z cegielni w Kozłowej Górze, do której wybudowano w tym celu linię wąskotorową. W 1950 r. nowo powstającej kopalni nadano imię „Julian” na cześć działacza rewolucyjnego i komunistycznego Juliana Marchlewskiego. 22 lutego 1951 r. powołano na dyrektora kopalni mgr. inż. Józefa Dunajeckiego, a na naczelnego inżyniera Franciszka Barona. Pierwszy pokład o głębokości 410 metrów oddano w 1953 r.
Zbliżała się Barbórka ’54 i władzom usilnie zależało, by właśnie wtedy wydobyć pierwszą tonę węgla. W uroczystości otwarcia kopalni wzięli udział m.in. wicepremier i minister górnictwa Piotr Jaroszewicz, wiceprzewodniczący prezydium wojewódzkiej rady narodowej gen. Jerzy Ziętek oraz konsul ZSRR Jurij Biernow. Zaszczyt uruchomienia maszyny wyciągowej przypadł Piotrowi Jaroszewiczowi, pierwszy wagonik z węglem na światło dzienne wydobyli górnicy Paweł Ludyga i Józef Żymela, a wykonanie zadania zameldowali dyrektorowi kopalni Zdzisławowi Ćwikowi. Fakt ten zakomunikowano I sekretarzowi Bolesławowi Bierutowi telegramem. Regularne wydobycie w KWK „Julian” rozpoczęto 1 stycznia 1955 r.
Krajobraz KWK „Julian” przez dziesięciolecia kształtowały przede wszystkim wieże wyciągowe, którym władze kopalni w przeciwieństwie do konstrukcji tego typu w innych zakładach nadawały wyjątkowo mało oryginalne nazwy. Pierwszy szyb nazwano „Julian I”. Drugi, zgodnie z ciągiem liczbowym, oznaczono jako „Julian II”. Warto nadmienić, że do jego budowy wykorzystano urządzenie wyciągowe szybu „Jan Henryk” przetransportowane z kopalni „Bolesław Chrobry” w Wałbrzychu. Nieco później, w 1962 r., zbudowano szyb wentylacyjno-podsadzkowy „Julian III” w sąsiedniej gminie Bobrowniki. Ostatni szyb, który wyrósł w krajobrazie Piekar, to „Julian IV” wybudowany cztery lata później i przeznaczony do transportu ludzi.
Istotne znaczenie dla funkcjonowania kopalni miało wybudowanie torów i bocznic kolejowych oraz połączenie z linią kolejową Brzeziny Śląskie-Szarlej. Z każdym kolejnym rokiem kopalnia rozwijała się w obszarach stricte górniczych, takich jak budowa urządzeń i infrastruktury naziemnej i podziemnej. Nad Brynicą wyrosły budynki sortowni, płuczki, łaźni, kotłowni, administracji, magazynów, warsztatów mechanicznych i stolarskich, markowni, stacji ratowniczej. Wraz z rozwojem przemysłu w wyrobiskach instalowano nowe maszyny usprawniające proces wydobywczy.
W historii KWK „Julian” warto odnotować także liczne inwestycje sprzyjające zwiększeniu efektywności działalności kopalni pod kątem społecznym, czyli w skrócie – inwestycje w pracowników. KWK „Julian” obok innych zakładów przemysłu ciężkiego była katalizatorem zmian urbanistycznych i przestrzennych Piekar Śląskich, wpływając na wzrost liczby mieszkańców miasta oraz poprawę komfortu ich życia. Do Piekar Śląskich za pracą napływali przyszli górnicy z całego kraju.
- w 1959 r. otwarto Dom Technika
- w latach 50. wybudowano robotnicze osiedle Wieczorka
- w 1962 r. powołano zasadniczą szkołę górniczą przy obecnej ul. Popiełuszki
- w 1962 r. uruchomiono Zakład Leczniczo-Zapobiegawczy dla pracowników i ich rodzin
- w 1966 r. oddano ośrodek wczasowy „Gwarek” w Jarosławcu nad Morzem Bałtyckim
- w 1967 r. otwarto Ośrodek Sportowo-Rekreacyjny na osiedlu Wieczorka, czyli dzisiejszy MOSiR
- w 1977 r. otwarto (wspólnie z kopalnią „Andaluzja”) szkołę górniczą w Kamieniu
- w 1982 r. oddano we władanie młodzieży kopalnianej Klub Młodego Górnika „Antracyt”
- w 1986 r. nad Zalewem Przeczyckim w Boguchwałowicach ukończono budowę ośrodka z 21 domkami typu Brda i przystanią
- w 1989 r. zakończono budowę hali sportowej, w której dziś w Lidze Centralnej walczą piekarscy szczypiorniści
- w latach 80. przy ul. Targowej, Bytomskiej i P. Skargi oddano blisko 500 mieszkań
Lata 70. to okres dalszej rozbudowy zakładu i zwiększania wydobycia węgla, które pod koniec lat 70. osiągnęło rekordowy poziom prawie 3,2 mln ton rocznie. Na taki wynik miały wpływ coraz większa mechanizacja prac górniczych i stosowanie nowoczesnej obudowy zmechanizowanej. Druga połowa lat 70. i lata 80. to także rekordowa liczba pracowników, sięgająca w szczytowym momencie blisko 5,5 tys. osób.
Lata 80. to okres wielu przełomowych wydarzeń politycznych w Polsce, których echo odbiło się także w życiu kopalni. Od 30 sierpnia do 3 września 1980 r. trwał strajk załogi. W wyniku porozumień podpisanych w Jastrzębiu-Zdroju na kopalni powstał Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”. 30 maja 1981 r., w czasie mszy św. odprawianej przed budynkiem administracji przez biskupa Herberta Bednorza, odbyło się poświęcenie sztandaru nowego związku. W tym samym roku, po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia, podobnie jak w innych kopalniach w regionie załoga strajkowała do 16 grudnia. W stanie wojennym kopalnię zmilitaryzowano i zawieszono działalność wszystkich związków zawodowych, w tym NSZZ „Solidarność”, którego reaktywacja nastąpiła dopiero po wolnych wyborach w 1989 r.
Po transformacji ustrojowej i upadku komunizmu kopalnia doczekała się wielu zmian organizacyjnych, które dokonały się w całym sektorze górnictwa. „Julka” wędrowała od spółki do spółki. 1 lipca 1999 r. pożegnano zakorzenioną już w świadomości górników nazwę „Julian” i przemianowano kopalnię na Zakład Górniczy „Piekary”. Później nastąpiło połączenie z bytomskim „Bobrkiem”. 31 stycznia 2020 r. na powierzchnię wyjechał ostatni wagonik z czarnym piekarskim złotem. W ostatnich latach Spółka Restrukturyzacji Kopalń dokonała likwidacji szybów II i IV oraz większości infrastruktury na powierzchni. Samotna, ale ogołocona z nadszybia błękitna wieża wyciągowa „Julian I” została ocalona i czeka na swoją drugą szansę. Nieważne, czy będzie wieżą widokową, czy elementem muzeum, na zawsze powinna pozostać w krajobrazie miasta jako symbol trudu górniczego i tożsamości lokalnej.
Oprac. na podstawie książki A. E. Potempa, Kopalnia Węglowa S.A. Zakład Górniczy Piekary w Piekarach Śląskich: 50 lat KWK "Julian", Piekary Śląskie 2004 oraz źródeł internetowych.
