Niejako wyrwane z kontekstu słowa kierownika szkoły wieczorowej w międzywojennych Piekarach Śląskich to zapowiedź interesującej treści pewnego źródła historycznego - Kroniki Publicznej Szkoły Dokształcającej Wiejskiej w Wielkich Piekarach. Czy nie pięknie by było jakby wszystkie kroniki szkolne z terenu naszego miasta były zdigitalizowane i powszechnie dostępne? Ilu powodów do wspomnień i wzruszeń mogłyby nam dostarczyć...
Ocalona od zniszczenia
Każdy fragment zapisanego papieru może stać się cennym źródłem informacji dla przyszłych pokoleń, dlatego wszystkie - nawet z pozoru mało wartościowe - pożółkłe dokumenty, należy z wielką starannością pielęgnować. Kronika, o której mowa, została przekazana przez Janinę Schweitzer w 2019 roku, ale za jej ocalenie od zniszczenia i zapomnienia odpowiadał jej ojciec Bronisław Wróbel (1908-1982), urodzony w Środuli przedwojenny nauczyciel Szkoły powszechnej męskiej im. ks. Ficka w Wielkich Piekarach (szkoła nr I) przy dzisiejszej ul. Bytomskiej 152. Szkoła dokształcająca mieściła się w tej samej lokalizacji. Budynek starej szkoły (przy ul. Popiełuszki) służył ponadto jako miejsce zamieszkania Bronisława Wróbla i jego rodziny. Kronika jest doskonale zachowana, co świadczy o trosce jaką spadkobiercy otaczali zabytek przez 80 lat, zanim trafiła do zbiorów Izby Regionalnej w Piekarach Śląskich.
Budynek szkoły na początku XX wieku. Źródło: www.fotopolska.eu.
Budynek szkoły w 1937 roku. Źródło: www.szukajwarchiwach.gov
Lata 1930-1939
Kronika została założona w 1930 roku i była prowadzona do marca 1939 roku. Z analizy fizycznej dokumentu wynika, że wpisów dokonywano przynajmniej dwoma charakterami pisma. Jeden z nich najprawdopodobniej należał do kierownika szkoły Teofila Kubicy. Na pierwszy rzut oka, rękopis jest znacznej objętości, ale zapisanych stron jest niewiele – zaledwie dwadzieścia. Dzięki starannemu charakterowi pisma, kronika jest czytelna i zrozumiała, dostarczając współczesnym badaczom i miłośnikom historii wielu interesujących faktów na temat stanu międzywojennego szkolnictwa uzupełniającego w niewielkiej śląskiej miejscowości.
Pieczątka z podpisem kierownika szkoły Teofila Kubicy. Źródło: Archiwum Państwowe w Katowicach.
Dziennik lekcyjny z roku szkolnego 1930/31. Źródło: AP Katowice.
Teofil Kubica wśród uczniów szkoły nr 3. Źródło: Izba Regionalna w Piekarach Śląskich.
Co w kronice piszczy
Oddając się lekturze kroniki, można wywnioskować, że była ona uzupełniana na końcu każdego roku szkolnego według podobnego scenariusza. W każdym rocznym wpisie możemy znaleźć wykaz klas, ich liczebność oraz zatrudnionych nauczycieli, a także zwarty opis przebiegu roku szkolnego, uwzględniający zarządzenia Wydziału Oświecenia Publicznego w Katowicach, frekwencję uczniów, poziom nauczania, "stan moralny młodzieży" i wiele innych spraw i problemów. Z kroniki możemy dowiedzieć się jak wyglądała organizacja roku szkolnego, który zazwyczaj zaczynał się w pierwszych dniach listopada, a kończył pod koniec marca następnego roku. Lekcje odbywały się w godzinach popołudniowych (w poniedziałki i piątki).
GRONO PEDAGOGICZNE
W pierwszym roku działalności do szkoły uczęszczało 193 uczniów i zatrudnionych było 6 nauczycieli: Julian Damasiewicz, Antoni Hajduk, Alojzy Koterzyna, ks. Henryk Ligoń i Mieczysław Stanuch. Funkcję kierownika szkoły pełnił Teofil Kubica. W kolejnych latach pojawiali się nowi pedagodzy: Józef Stateczny, Wilhelm Baumberger, Kazimierz Damasiewicz, Marian Fischer, Stanisław Stanuch, Michał Gonciarz, Jadwiga Palińska, Maria Stasiakówna, Wanda Duchiewiczówna, Gabriela Horylówna, Stanisław Koterla, Tadeusz Frączek, Stanisław Koterla, Walerian Krautwurst, Stanisław Moskal, Stefan Zelga, Paweł Słania i inni, których nazwiska - mimo dołożenia wszelkich starań - mogły zostać przekręcone lub nieprawidłowo zidentyfikowane. W tekście źródłowym znajdującym się poniżej, takie nazwiska zostały opatrzone znakiem zapytania.
Przeglądając dokumenty Archiwum Państwowego w Katowicach, zespół "Urząd Wojewódzki Śląski w Katowicach (sygn. 27), seria "Akta osobowe nauczycieli zwolnionych i czynnych w latach 1918-1939 z terenu województwa śląskiego" możemy prześledzić przebieg międzywojennych karier niektórych nauczycieli wzmiankowanych w kronice szkolnej. Niestety w większości przypadków nie dysponujemy ich fotografiami. Z pewnością pogłębiona kwerenda w różnego rodzaju piekarskich kronikach szkolnych przyniosłaby lepsze rezultaty. Warto jednak sięgnąć do zakurzonych teczek archiwalnych. Niektóre liczą ponad 200 stron, na których znajdziemy odręczne życiorysy, odpisy aktów metrykalnych i świadectw, podania, wnioski, zaświadczenia lekarskie i korespondencję z urzędnikami z Katowic i inspektorami szkolnymi. Zawartość teczek jednoznacznie wskazuje, że praca nauczyciela przed II wojną światową była źle opłacana, a nauczyciele najczęściej wywodzący się z przedwojennego województwa krakowskiego i kieleckiego, borykali się z problemami finansowymi i mieszkaniowymi, mając na utrzymaniu często całe rodziny. Zdarzało się także, że podupadali na zdrowiu po zetknięciu się ze specyficznym mikroklimatem terenów uprzemysłowionych jakim bez wątpienia były ówczesne Piekary Śląskie. Wszyscy wymienieni niżej nauczyciele pracowali w piekarskich szkołach powszechnych (podstawowych), a praca w szkole dokształcającej była jedynie dodatkowym zajęciem pozwalającym na podreperowanie skromnego budżetu.
Stanisław Stanuch
Urodzony 30 czerwca 1906 roku w Białej w województwie krakowskim, w rodzinie Piotra i Petroneli z domu Mikrut. Absolwent Państwowego Seminarium Nauczycielskiego Męskiego im. Jana Długosza w Starym Sączu. Pracę w piekarskich szkołach rozpoczął w 1928 roku i choć był osobą przyjezdną starał się wypełniać swoje obowiązku zgodnie z miejscową specyfiką:
Po objęciu posady nauczycielskiej w Wielkich Piekarach dnia 1 września 1928 roku przede wszystkim starałem się poznać stosunki wśród społeczeństwa na Śląsku, a w szczególności miejscowe, abym zgodnie z interesami społeczeństwa i z interesami państwowymi mógł bez przeszkód dla mego zawodu poświęcić się pracy społecznej.
W 1937 roku Stanisław Stanuch rozpoczął naukę w Instytucie Pedagogicznym w Katowicach. Wykazywał ogromne zamiłowanie do muzyki. Przed wojną prowadził w Piekarach orkiestrę mandolinistów oraz należał do orkiestry nauczycielskiej. Należał do Związku Obrony Kresów Zachodnich, Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej oraz Towarzystwa Czytelni Ludowych. Wojna nie oszczędziła Stanisława Stanucha. W 1939 roku został uwięziony przez Niemców w Stobiernej w województwie rzeszowskim. W październiku 1941 roku trafił do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. W 1943 roku został przeniesiony do obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie. Udało mu się przeżyć wojnę, po której krótko przebywał w Anglii. Wrócił do kraju pod koniec 1945 roku w złym stanie zdrowia. Po przybyciu do Piekar Śląskich ponownie zaczął pracę w szkole. W 1949 roku zastąpił odchodzącego na emeryturę Jana Porębskiego na stanowisku dyrektora Gimnazjum i Liceum im. Jana III Sobieskiego w Piekarach Śląskich. Funkcję tę pełnił do 31 sierpnia 1968 roku. Zmarł 11 stycznia 1969 roku i został pochowany na cmentarzu przy ul. Kalwaryjskiej w Piekarach Śląskich. Uczniowie pożegnali go słowami piosenki:
To jest nasze dyrektorze pożegnanie
A nie łatwo nam się rozstać, co tu kryć!
Przyrzekamy rozwiązywać Twe zadanie
Jak uczciwie i mądrze żyć.
Stanisław Stanuch w obozie Auschwitz-Birkenau, do którego trafił 22 października 1941 roku. Źródło: www.auschwitz.org
Stanisław Stanuch w latach 60. jako dyrektor piekarskiego liceum Źródło: Akademicki Zespół Szkół w Piekarach Śląskich.
Paweł Słania
Drugim nauczycielem Publicznej Szkoły Dokształcającej Wiejskiej, którego nie oszczędziła wojna był Paweł Słania (192-1940), absolwent Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i podporucznik rezerwy 75 Pułku Piechoty w Chorzowie, który nauczycielskiego fachu uczył się pod okiem prof. Władysława Czaplińskiego w V Państwowym Gimnazjum Neoklasycznym w Krakowie. Po powrocie do Piekar w 1938 roku podjął on pracę w Publicznej Szkole Dokształcającej Wiejskiej, ale tylko przez jeden rok szkolny dane mu było pracować. 24 sierpnia 1939 roku podczas powszechnej „cichej” mobilizacji, jako oficer rezerwy, został wysłany w głąb kraju w celu uzupełnienia etatów oficerskich w tworzonych oddziałach Wojska Polskiego. Po agresji Związku Radzieckiego na Polskę 17 września 1939 roku dostał się do niewoli i trafił do obozu w Kozielsku, skąd 22 listopada 1939 roku wysłał list do rodziny i narzeczonej Marii. Został zamordowany w kwietniu 1940 roku przez NKWD w lesie katyńskim. W urzędowym wykazie niemieckim pt. "Amtliches Material zum Massenmord von Katyn" opublikowano pod numerem ewidencyjnym 3223 informację o wydobytych zwłokach Pawła Słani (pod nazwiskiem Stania), przy których znaleziono list oraz kartę biblioteczną.
Paweł Słania w drugiej połowie lat 30. Źródło: Zbiory Józefa Słani.
Ks. Henryk Ligoń
Warto także nadmienić, że religii w szkole dokształcającej uczył ks. Henryk Ligoń (1896-1968) rodem z Królewskiej Huty (Chorzowa), który w 1925 roku został wikariuszem w parafii w Piekarach Śląskich u boku ks. prałata Wawrzyńca Puchera, a po jego śmierci w październiku 1941 roku otrzymał powołanie na administratora parafii. Tam też rozwinął akcję charytatywną wśród rodzin dotkniętych wysiedleniami i innymi represjami ze strony okupanta hitlerowskiego.
Ksiądz Henryk Ligoń. Źródło: www. silesia.edu.pl
Jadwiga Palińska
Urodzona 15 września 1910 roku w Nowym Brzesku w województwie kieleckim w rodzinie Antoniego i Wincentyny z domu Biernackiej. W 1930 roku ukończyła Państwowe Seminarium Nauczycielskie Żeńskie im Józefy Joteyko w Krakowie. W trakcie swojej kariery zawodowej nauczała w piekarskich szkołach powszechnych, m.in. w Szkole powszechnej żeńskiej im. Karola Miarki. Na miejscu angażowała się w działalność społeczną. Była przewodniczącą piekarskiego koła Towarzystwa Młodych Polek, zastępczynią sekretarza miejscowego Towarzystwa Czytelni Ludowych, członkinią Związku Strzeleckiego i chóru nauczycielskiego w Szarleju. W połowie lat 30. zamierzała rozpocząć studia wyższe w Krakowie, ale nie otrzymała zgody śląskich władz nadzorujących szkolnictwo na przeniesienie się do Mysłowic, skąd miałaby bliżej do Krakowa. W 1936 roku objęła na własną prośbę posadę nauczycielki w Chorzowie.
Jadwiga Palińska (w środku) na budowie Kopca Wyzwolenia w latach 30. Źródło: Zbiory Izby Regionalnej w Piekarach Śl.
Zaświadczenie lekarskie o dopuszczeniu Jadwigi Palińskiej do pracy pedagogicznej. Warto zwrócić uwagę na niektóre spostrzeżenia lekarza orzecznika, który stwierdził, że kandydatka na nauczycielkę "nie wykazała żadnych zboczeń w organiźmie", "rażącego oko wyglądu zewnętrznego", "nie ma tików i grymasów", "wybitnych zniekształceń twarzy", "przykrej woni z ust i nosa". Źródło: AP Katowice.
Źródło: AP Katowice.
Pewnego dnia nauczycielkę spotkało przykre doświadczenie. Jak sama napisała, zostały jej tylko ubrania, które miała na sobie w szkole. Źródło: AP Katowice.
Julian Damasiewicz
Urodzony 15 lutego 1901 roku w Nowym Sączu. Uczestnik wojny polsko-bolszewickiej. Ukończył Państwowe Seminarium Nauczycielskie Męskie w Starym Sączu. W trakcie swojej kariery zawodowej nauczał w kilku piekarskich szkołach powszechnych (podstawowych). Pracował także jako praktykant kancelaryjny w Wydziale Oświecenia Publicznego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach. Otrzymał Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości.
Podanie Juliana Damasiewicza z 1929 roku o przyjęcie do pracy w szkole dokształcającej. Źródło: AP Katowice.
Mieczysław Stanuch
Urodzony 29 czerwca 1901 roku w Brzesku w województwie krakowskim w rodzinie Piotra i Petroneli z domu Mikrut. Starszy brat Stanisława Stanucha. Egzamin praktyczny na nauczyciela szkół powszechnych złożył w Wielkich Piekarach. W trakcie swojej kariery zawodowej nauczał w kilku piekarskich szkołach powszechnych. W 1936 roku na własną prośbę przeniósł się w rodzinne strony i objął posadę nauczyciela w Obidzy w powiecie nowosądeckim.
Alojzy Koterzyna
Urodzony 31 października 1899 roku w Bottrop w Niemczech (Nadrenii Północnej-Westfalii) w rodzinie Wiktora i Antoniny z domu Krupa. Od 1914 do 1922 roku pracował jako górnik w kopalni Prosper II w Bottrop, jednocześnie uczęszczał na humanistyczne kursy pedagogiczne organizowane przez Polski Komitet Wykonawczy w Bochum. W 1922 roku uczył w prywatnych szkółkach polskich w Bottrop. Jak napisał w swoim życiorysie, ze względu na pracę oświatową i plebiscytową wśród polskich emigrantów w Westfalii był prześladowany przez Niemców i zmuszony do wyjazdu. W 1922 roku wyjechał na Górny Śląsk i przez kilka miesięcy pracował w kopalni Hoym-Laura w Rybniku-Niewiadomiu. 1 września 1922 roku objął pracę nauczyciela w Wielkich Piekarach. W 1927 roku przydzielono go do pracy w szkole dla mniejszości językowej niemieckiej w Wielkich Piekarach, a w 1929 na krótko na stanowisko p.o. kierownika szkoły powszechnej im. Adama Mickiewicza w Józefce. W okresie międzywojennym należał do wielu organizacji na terenie Piekar Śląskich i okolic: Z.O.K.Z. - sekretarz; Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej - wiceprezes; Towarzystwo Czytelni Ludowych - wiceprezes; Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" - członek, przez rok także prezes; Liga Morska i Rzeczna; Klub Szachistów Wielkie Piekary; Nauczycielski Klub Sportowy w Tarnowskich Górach. Co kwartał organizował spotkania Rad Rodzicielskich, na których wygłaszał referaty z dziedziny wychowawczej. Współtworzył Kółko Miłośników Piekar Śląskich. W listopadzie 1938 roku, po kilkukrotnych, bezskutecznych próbach otrzymania stanowiska kierowniczego w Radlinie, Chorzowie i Pniowcu, został kierownikiem szkoły ludowej mniejszości niemieckiej w Boguminie w Czechach i pracował tam do wybuchu II wojny światowej.
Życiorys Alojzego Koterzyny. Źródło: AP Katowice.
Kopalnia "Prosper II" w Bottrop w Niemczech, w której pracował A. Koterzyna zanim przyjechał na Górny Śląsk. Źródło: www.bergbau-sammlungen.de.
Stanisław Moskal
Urodzony 10 lutego 1908 roku w Krościenku (dzielnica Krosna) w domu Wojciecha i Balbiny z domu Zajdel. W 1929 roku ukończył Państwowe Seminarium Nauczycielskie Męskie w Krośnie. Zanim przybył na Śląsk uczył w szkołach w Kotowie, Łabowej i w Składzistych, także w szkołach z rosyjskim językiem nauczania. W 1938 roku objął funkcję nauczyciela w szkole powszechnej nr 7 w Piekarach Śląskich na miejsce Stanisława Koterli.
Michał Gonciarz
Urodzony 22 stycznia 1905 roku w Knihininie (obecnie miasto Iwano-Frankiwsk na Ukrainie, w II Rzeczypospolitej Stanisławów) w rodzinie Józefa i Marii z domu Latoszyńskiej. Ukończył Państwowe Seminarium Nauczycielskie Męskie w Czortkowie w obwodzie tarnopolskim. Pracę w Piekarach rozpoczął w 1924 roku. Kilkakrotnie pełnił w zastępstwie funkcje kierowników szkół w Wielkich Piekarach, m.in. szkoły nr 1 i 5. W 1932 roku złożył egzamin z Państwowego Wyższego Kursu Nauczycielskiego we Lwowie z grupy przyrodniczo-geograficznej. Uczęszczał na Wyższy Kurs Nauczycielski w Katowicach i kurs dla kierowników szkół w Chorzowie. W 1928 roku ożenił się z piekarską nauczycielką Marią Wawelską.
Gdzie są te czasy gdy pisano podania do "Świetnego" Urzędu Wojewódzkiego. Źródło: AP Katowice.
CZĘŚĆ ŹRÓDŁOWA
Pierwsza zapisana strona kroniki. Źródło: Zbiory Izby Regionalnej w Piekarach Śląskich.
Przedostatnia zapisana strona kroniki. Źródło: Zbiory Izby Regionalnej w Piekarach Śląskich.
Kronika Publicznej Szkoły Dokształcającej Wiejskiej w Wielkich Piekarach
Rok 1930/31
Organizacja szkoły napotykała na terenie tut. gminy na wielkie trudności. W dniu 6.11.1930 r., jako dniu rozpoczęcia roku szkolnego, stawiło się 11 chłopców, reszta chłopców zignorowała dotyczące zarządzenia Kierownictwa szkoły i władz gminnych. Naukę rozpoczęto w dniu 10.11.1930 r. w jednej klasie. Kierownictwo czyniło natychmiast starania, by ruszyć z miejsca, w którym to celu wystosowano za pośrednictwem tut. Urzędu Gminnego do wszystkich zainteresowanych specjalne druki wezwawcze. Winnych niestawienia się do szkoły pociągnięto do odpowiedzialności sądowej. Chłopcy otrzymali nagany, poza tym zasądzeni zostali do ponoszenia kosztów sądowych. Na takich warunkach stawili się niemal wszyscy chłopcy do szkoły. Klasy się przepełniły, z których kl. II b. liczyła 60 chłopców (od 17-18 roku życia) zawsze obecnych. Przestrzeganie przymusu szkolnego stawało pod znakiem zapytania, gdyż rzeczą niemożliwą było prowadzenie normalnej nauki w klasie z nieraz 65 chłopców w wieku około 18 lat.
Stan „mormalny” szkoły wiejskiej uległ za dwa lata swego istnienia radykalnej zmianie. Nieprzychylne stanowisko rodziców do szkoły upadło, tak że teraz szkoła znalazła w społeczeństwie miejscowym zupełne zrozumienie i należne jej społeczne stanowisko. Szkoła jest na dobrej drodze.
Poziom nauki nie mógł z powyżej przytoczonych powodów stanąć na odpowiedniej wyżynie. Rozkład materiału, jaki stworzono na podstawie rozporządzenia Wydziału Oświecenia Publicznego, jest zdaniem tut. grona nauczycielskiego 100% doskonałym, tym więcej jeśli się przeglądnie podobne rozkłady z lat ubiegłych. Życzyć by sobie należało, by Śląski Urząd Wojewódzki przysłał do szczęśliwego rozkładu materiału odpowiednie a tanie podręczniki szkolne. Nauka ta nie stoi dotąd na odpowiednim poziomie i z tego powodu, że do szkoły wiejskiej uczęszczają przeważnie chłopcy, którzy ukończyli średnie klasy szkoły powszechnej.
Budżet szkolny w wysokości 650 zł niewyczerpany, gdyż z powodu kryzysu gospodarczego wpływy do kasy gminy były małe.
Stan liczebny szkoły przedstawia się następująco:
Kl. I. – 52
Kl. II. – 68 } przeciętnie obecnych
Kl. III – 73
Personel nauczycielski szkoły:
1. Damasiewicz Julian, nauczyciel
2. Hajduk Antoni, nauczyciel
3. Koterzyna Alojzy, nauczyciel
4. Kubica Teofil, kier. szkoły
5. Ligoń Henryk, ksiądz – naucz. religii
6. Stanuch Mieczysław, nauczyciel
Rok 1931/32
Rozpoczęcie zajęć w szkolnym 1931/32 nastąpiło w dniu 4. listopada 1931 r.
W dniu tym nastąpił podział na klasy, których w bieżącym roku szkolnym zorganizowano w tut. szkole sześć, a mianowicie:
Klasa I a licząca 33 uczniów, gospodarstwo p. Haczek (?)
Klasa I b " 34 " " p. Damasiewicz K.
Klasa II a " 30 " " p. Damasiewicz J.
Klasa II b " 30 " " p. Baumberger
Klasa III a " 46 " " p. Koterzyna
Klasa III b " 40 " " p. Horzała (?)
Razem: 213 uczniów
Frekwencja napotyka jednak na dość poważne trudności, ponieważ młodzież uczęszczająca do tut. szkoły jest bardzo zdeprawowaną, po wtóre ze względu na udzieloną przez Sąd naganę za opuszczanie nauki w poprzednim roku, nie robi sobie nic z nakazów ani poleceń wydawanych przez Kierownictwo szkoły.
Pomocy naukowych do pracy nie ma żadnych, skutkiem czego nauka nie może być należycie prowadzona, zeszytów Urząd gminny nie dostarczył z braku funduszów. Nauka według dotychczasowych planów nie może być należycie prowadzona i w tym kierunku należy przedsiębrać pewne kroki, aby zmienić dotychczasowy system nauczania.
Poziom naukowy niski, przyczyny zaś szukać by należało w nieodpowiednio skonstruowanym przymusie naukowym.
Po odbytej w dniu 10 stycznia konferencji kierowników szkół dokształcających wiejskich nastąpiła zmiana w dotychczasowym systemie nauczania, które stara się tut. szkoła dopasować do nauczania systemem świetlicowym, czemu na przeszkodzie stoi brak odpowiednich do tego warunków.
Naukę zmieniono raczej na wychowanie i to wychowanie obywatelskie, oparte na dążenia do wyrobienie samopoczucia obywatelskiego. Młodzież traktuje się nie jak uczniów, ale raczej jako młodszych obywateli, którzy za lat parę mają zająć miejsce w życiu społeczno-narodowym naszego państwa.
Na konferencji odbytej z Gronem Nauczycielskim tut. szkoły omówiono wszelkie możliwe sposoby przy pomocy których można by zrealizować wysunięte postulaty dla szkoły wiejskiej. Wielkim ułatwieniem a równocześnie przynoszącym duże korzyści w tych zamierzeniach odgrywa wyświetlanie przeźroczy odpowiednio dobranych, które stanowią przeważnie punkt wyjścia do pogadanek odbywanych już w klasach.
W dniu 15. stycznia 1932 r. przeprowadzono klasyfikację, o ile tak można nazwać ocenienie pracy za pierwszą połowę kursu.
Frekwencja obecnie tj. w lutym gorsza nieco niż poprzednio, a raczej nie można wytępić u uczniów spóźniania się na lekcje. Nie wiem gdzie leży przyczyna tego. Być może, że to już zbliżający się koniec zajęć, względnie różne wpływy postronne działają ujemnie na regularne uczęszczanie do szkoły.
Karność natomiast znacznie lepsza niż uprzednio, uczniowie jakby spoważnieli i interesują się więcej nauką.
Pod koniec okresu frekwencja znowu gorsza, uczniowie częściej zaniedbują się.
Budżet szkolny uchwalony, ale zupełnie nie zrealizowany. Gmina oprócz ksiąg klasowych nie dostarczyła żadnych pomocy naukowych, ani też zeszytów dla uczniów, co oczywiście wpływa ujemnie na całokształt pracy.
Przed zakończeniem roku szkolnego, stwierdziliśmy, że stan moralny młodzieży podniósł się znacznie, co oczywiście daje na przyszłość dużą dozę rękojmi, że stan ten jeszcze będzie lepszym.
Uczniom z klas III-ich wydano w dniu zakończenia tj. 25 marca świadectwa z ukończenia szkoły wiejskiej, a reszcie uczniów odczytano stopnie.
Rok szkolny 1932-33
W roku szkolnym 1932-33 Wydział Oświecenia Publicznego powierzył obowiązki kierownika szkoły wiejskiej p. Stefanowi Zeldze kier. szk. III.
Naukę rozpoczęto w dniu 7 listopada. Na podstawie zgłoszeń uczniów utworzono 6 klas, a o to 2 pierwsze, 2 drugie i 2 trzecie.
Kl. I a licząca 40 uczniów, gosp. p. Fischer Marian
Kl. I b " 39 " " " Stanuch Stanisław
Kl. II a " 35 " " " Stanuch Mieczysław
Kl. II b " 35 " " " Ziemba Marian
Kl. III a " 33 " " " Gonciarz Michał
Kl. III b " 34 " " " Damasiewicz Julian
Na podstawie rozporządzenia W.O.P. w każdej klasie przedzielono tygodniowo po 4 jednostki lekcyjne: 1 lekcję języka polskiego, 1 lekcję rachunków, 1,5 lekcji nauki obywatelskiej i 0,5 lekcji etyki, której udziela ks. Ligoń.
Nauka w dokształcającej szkole wiejskiej napotyka na wielkie trudności z powodu braku przyborów szkolnych: jak druków do korespondencji i księgowości.
Z powyższych przyczyn Grono szkoły wiejskiej zwraca większą uwagę na wyrobienie państwowe jak również na wyrobienie towarzyskie, które pozostawia wiele do życzenia.
Zajęcia szkolne opierano na wyświetlaniu z każdej dziedziny przeźroczy przywożonych z Wydziału Oświecenia Publicznego.
Ponieważ przeźrocza z dziedziny krajoznawstwa lub przemysłu państwa naszego dawały młodzieży wielkie zainteresowanie, dlatego w wielkiej ilości lekcyj poświęcano na prześwietlenia. Tak, że na pierwszych lekcjach młodzież pytała się czy będzie na ostatnich lekcjach wyświetlanie przeźroczy.
Pod koniec roku szkolnego dało się zauważyć u młodzieży wynik pod względem karności, jak również w wychowaniu obywatelskim.
Byłyby jeszcze lepsze wyniki, gdyby młodzież więcej czasu spędzała w szkole.
W bieżącym roku szkolnym były również uruchomione cztery kursy żeńskie. Na tych kursach udzielano następujących przedmiotów: gospodarstwa domowego, nauki obywatelskiej, śpiewu ludowego, rachunków i języka polskiego. Uczennice bardzo chętnie uczęszczały na naukę, korzystając z wyżej wymienionych przedmiotów. Dowodem pełnego zaufania – było przy końcu nauki urządzenie przez nich wspólnej uroczystości, na której wyraziły chęć uczęszczania na takie kursy w przyszłym roku szkolnym.
Rok szkolny 1933/34
Na podstawie pisma Wydziału Oświecenia Publicznego w Katowicach z dnia 27 października 1933 r. Nr. IV-258/c w sprawie dokształcających szkół wiejskich, urządzono wpisy w dniu 10 listopada. Z zapisanych 253 uczniów utworzono 8 klas. Trzy pierwsze, dwie drugie, dwie trzecie i eksponowany w Józefce ze względu na oddalenie Piekar. Naukę rozpoczęto 10 listopada.
Stan klas
Klasa I a liczy 32 ucz. gosp. Damasiewicz J.
Klasa I b liczy 32 ucz. gosp. Kurzeba (?)
Klasa I c liczy 33 ucz. gosp. Mazur (?)
Klasa II a liczy 34 ucz. gosp. Fischer
Klasa II b liczy 37 ucz. gosp. Stanuch St.
Klasa III a liczy 30 ucz. gosp. Stanuch M.
Klasa III b liczy 30 ucz. gosp. Koterzyna
Klas eksponowana liczy 25 ucz. gosp. Stateczny
Prócz powyższych gospodarzy klas uczy jeszcze pp Ziemba Marian, Gonciarz Michał i Baumberger Wilhelm.
Prócz klas męskich utworzono klasy żeńskie, które odbywają naukę w szkole III-ciej.
Stan klas żeńskich
Klasa I liczy 21 ucz. gosp. Palińska Jadwiga
Klasa II liczy 21 ucz. gosp. Stasiakówna Maria
Klasa II b liczy 24 ucz. gosp. Duchiewiczówna Wanda
Klasa III liczy 22 ucz. gosp. Horylówna Gabriela
Klasy żeńskie utworzono na podstawie dobrowolnych zgłoszeń dziewcząt – w przeciwieństwie do klas męskich. W klasach męskich udziela się następujących przedmiotów: etyki 30 minut, nauki obywatelskiej 60 minut, przyrody 60 minut, rachunków 45 minut, języka polskiego 45 m. natomiast w Klasach żeńskich udziela się: 90 minut gospodarstwa domowego, 30 minut rachunków gospodarczych, 30 higieny, 30 minut języka polskiego i 30 minut etyki.
Rok szkolny 1934/35
Zajęcia w szkole w b. roku szkolnym rozpoczęto w dniu 5.XI. Stan liczbowy uczniów wynosił w dniu rozpoczęcia szkoły 257 uczniów w 7 oddziałach tj. 3 oddziały klasy I-szej, 2 oddziały klasy II-giej i 2 oddziały klasy III-ciej.
Lekcje odbywały się w poniedziałki i piątki każdego tygodnia od godziny 16 do 18-tej względnie 19. zależnie od tego, czy w danym dniu klasa miała zajęcia świetlicowe, czy nie.
Zakończenie zajęć nastąpiło w dniu 29. III. 1935 r.
Stan uczniów w dniu klasyfikacji wynosił 260 uczniów, ponieważ 5 odeszło w czasie nauki. Z liczby 260 uczniów postęp dostateczny i lepszy otrzymało 172 uczniów, niedostateczny 50 uczniów i 38 uczniów było niesklasyfikowanych z powodu nieuczęszczania do szkoły. Trzeci rok nauki ukończyło 56 uczniów.
Większość uczniów uczęszczała pilnie i regularnie do szkoły, biorąc chętnie udział w zajęciach szkolnych. Naukę uprzyjemniano wyświetlaniem przeźroczy obejmujących zagadnienia z nauki o Polsce Współczesnej.
Brak podręczników i zeszytów wpływa ujemnie na pracę w szkole wiejskiej.
W tym okresie prowadzono również dwa kursy żeńskie, które miały swe zajęcia w szkole Nr. 5 gdzie mieści się szkoła gospodarstwa domowego.
Rok szkolny 1935/36
Rozporządzeniem Urzędu Wojew. Śląskiego, W.O.P. z dnia 10.X.935 r. Nr. O.6.IV – 231/0/1 ustalono na b. rok szkolny uruchomienie 6 klas tut. szkoły, ustalając po 6 lekcyj tygodniowo. Lekcje trwać będą po 45 minut.
W b. roku szkolnym obowiązkowi uczęszczania do szkoły podlegać będą uczniowie urodzeni w 1921, 1920 i 1919 r.
Na podstawie powyższego rozporządzenia dokonano podziału klas i przydziału uczniów następująco:
Klasa I a p. Stanuch Stanisław liczy 44 uczniów
Klasa I b p. Koterzyna Alojzy " 45 "
Klasa II a p. Klus Józef " 45 "
Klasa II b p. Frączek Tadeusz " 49 "
Klasa III a p. Koterla Stanisław " 29 "
Klasa III b p. Stateczny Józef " 39 "
__
249 "
Naukę rozpoczęto w dniu 4 listopada 1935 r.
Frekwencja w pierwszych 3 miesiącach dobra z wyjątkiem klasy III a, skutkiem czego od 1 lutego 1936 r. nastąpiło połączenie obu klas III-ich w jedną a wychowawstwo objął p. Stateczny.
Nauka w okresie sprawozdawczym została ujęta silniej niż w latach poprzednich. Położono wielki nacisk na przygotowanie się grona nauczycielskiego do lekcyj, na planowe ułożenie rozkładu materiału i na jego realizację. Jednocześnie wzmocniono pracę w kierunku wychowania młodzieży.
Otoczenie piękną opieką młodzieży szkół wiejskich jest bardzo celowe, ponieważ młodzież ta w wielu wypadkach jest dopiero zatrudniana w okresie późniejszym, mając lat 17 względnie 18, tak że gdyby nie czuwano nad tą młodzieżą mogłaby ona b. łatwo utracić wyniesione ze szkoły zasady wychowawcze, a tem samem stać się łatwą zdobyczą różnych niepowołanych czynników destrukcyjnych dla państwa.
Szkoła wiejska odgrywa zatem b. poważną rolę jako czynnik wychowawczo- państwowy.
Ujemną stroną w pracy dydaktyczno-pedagogicznej w szkołach jest ogromny brak wszelkiego rodzaju pomocy naukowych i przyborów szkolnych.
Gmina znajduje się w ciężkim położeniu materialnym, skutkiem czego prócz dzienników lekcyjnych nie może niczego szkole dostarczyć.
Młodzież nie mając, ani zeszytów, ani ołówków, a z drugiej strony świadomie nie troszcząc się o te przybory, nie może brać intensywnego udziału w pracy szkolnej. Drugą bolączką jest brak jakichkolwiek podręczników, tak że nauczycielstwo musi borykać się z tą trudnością. Dużą pomocą jest zaprowadzenie czasopisma dla młodzieży p.t. „Młody Zawodowiec”, ale brak środków materialnych nie pozwala na liczniejszą prenumeratę tego czasopisma.
Wydział Oświecenia Publicznego, widząc ciężkie położenie tut. szkoły, przyznał subwencję w kwocie 50 zł, za które zakupiono zeszytów na drugi rok szkolny.
Zajęcia zakończono z końcem marca 1936 r. przy osłabionej już pod koniec frekwencji uczniów. Z rocznika 1919 ukończyło szkołę z wynikiem pomyślnym 39 uczniów, z ogólnej liczby 66 uczniów, reszta z powodu złej frekwencji i nieodpowiedzialnej pracy, nie otrzymała pozytywnych stopni.
Rok szkolny 1936/37
Na podstawie rozporządzenia Urzędu Wojewódzkiego Śląskiego – Wydziału Oświecenia Polskiego z dnia 9.10.36 r. Nr OP. IV-231/c/1 ustalono na br. szkolny uruchomienie siedmiu klas tutejszej szkoły ustalając po 6 lekcyj tygodniowo. Lekcje trwać będą po 45 minut. W br. szkolnym obowiązkowi uczęszczania do szkoły podlegać będą uczniowie urodzeni w latach: 1920, 1921, 1922. Na podstawie powyższego zarządzenia dokonano podziału klas i przydziału uczniów następująco:
Klasa I a p. Dziewycki Jan (?) uczniów 46
Klasa I b p. Ozor Jan (?) uczniów 46
Klasa I c p. Damasiewicz Julian uczniów 46
Klasa II a p. Stanuch Stanisław uczniów 36
Klasa II b p. Koterzyna Alojzy uczniów 37
Klasa III a p. Sokolski Stanisław uczniów 33
Klasa III b p. Frączek Tadeusz uczniów 34
Naukę rozpoczęto 4 listopada. Lekcje rozpoczynały się o godzinie 16, a kończyły się o 18.25, uwzględniając przerwy 5-cio minutowe. Z powodu nadmiaru sił nauczycielskich, które nie otrzymały posad po ukończeniu seminariów nauczycielskich – Wydział Oświecenia Publicznego zaangażował do tutejszej szkoły p. Guza Jana z Nowego Sącza w charakterze nauczyciela płatnego od godzin. Ponieważ pan Guz jako nowy nauczyciel nieznający tutejszej młodzieży i warunków socjalnych nie mógł wywiązać się należycie z nałożonych obowiązków
Uprawnienia uczniów szkół dokształcających wiejskich. Na podstawie skryptu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 12.III. 1936 r. Nr III. T.B-608/36 uczniowie, którzy ukończyli co najmniej 6 oddziałów szkoły powszechnej oraz drugą klasę szkoły dokształcającej wiejskiej z postępem co najmniej dostatecznym będą mogli być przyjmowani do II klasy szkoły dokształcającej zawodowej. Uprawnienie to, które ma ważność od końca bieżącego okresu szkolnego dotyczy oczywiście także uczniów, którzy z takim samym postępem ukończyli klasę III szkoły dokształcającej wiejskiej.
Wydawanie świadectw i zaświadczeń.
Uczniowie, którzy kończą klasy I i II (1 i 2 okres nauki) otrzymują zaświadczenia, kończący III klasę (3 okres) świadectwa. W razie, gdy uczeń nie był co roku promowany do klasy wyżej, otrzyma z końcem trzeciego okresu szkolnego świadectwo ukończenia klasy nie III-ciej, lecz niższej.
Z powyższego względu zastosowano selekcję w promowaniu do następnych klas. Jednostki, które bagatelizowały sobie naukę i małowartościowe usuwano lub pozostawiano w tej samej klasie. Te pociągnięcia wpłynęły dodatnio na poziom naukowy, wychowawczy i stan frekwencji uczniów.
Ze względu na brak odpowiedniej lektury, szkoła z funduszów Wydziału Oświecenia Publicznego zaprenumerowała uczniom „Młodego Zawodowca”, który chętnie był czytany przez młodzież na lekcjach. Aktualne zagadnienia ze wszystkich dziedzin naukowych – pismo o spełniło zadanie wśród młodzieży, a nauczycielom ułatwiło pracę wychowawczą i dydaktyczną.
W myśl zarządzenia Wydziału Oświecenia Publicznego naukę zakończono w dniu 18 marca rozdaniem uczniom świadectw i zaświadczeń.
Rok szkolny 1937/38
Na podstawie statutu szkół dokształcających wiejskich, Urząd Wojewódzki Śląski – Wydział Oświecenia Publicznego pismem z dnia 13.10.1937 r. Nr O.P. IV-210/c/1 zarządził uruchomienie szkoły dokształcającej wiejskiej w ilości 6 oddziałów.
Ze względu na uprawnienia szkoły dokształcającej wiejskiej, większych wymagań pod względem dydaktycznym i wychowawczym uczyniono selekcję uczniów tworząc następujące klasy z przydziałem pp wychowawców:
Klasa I a p. Damasiewicz Kazimierz uczniów 40
Klasa I b p. Krautwurst Walerian uczniów 41
Klasa I c p. Koterzyna Alojzy uczniów 41
Klasa II a p. Sokolski Stanisław uczniów 38
Klasa II b p. Damasiewicz Julian uczniów 39
Klasa III p. Stanuch Stanisław uczniów 32
Okres szkolny 1937/1938 rozpoczął się 4 listopada. Ferie zimowe trwały od 19.12.1937 r. do 9.1.1938 r. Obowiązkowi uczęszczania w tym okresie szkolnym podległa młodzież męska, urodzona w latach 1921, 1922, 1923.
Ze względu na odpowiedni poziom naukowy i wychowawczy młodzież tutejszej szkoły w tym roku szkolnym podciąga się na odpowiedni poziom wychowawczy. Jeśli zdarzyły się wybryki wśród młodzieży, to winne jednostki zostawały wobec całej klasy usuwane ze szkoły – co wpływało dodatkowo na pozostałych uczniów.
Tak jak w poprzednim roku szkolnym szkoła z przeznaczonych funduszów Wydziału Oświecenia Publicznego zaprenumerowała młodzieży „Młodego Zawodowca”, który należycie spełnił zadanie wśród młodzieży, ułatwiając pracę gronu nauczycielskiemu.
Ponieważ szkoła powszechna Nr 6 posiada epidiaskop i radio, przeto młodzież szkoły wiejskiej dużo korzystała z powyższych urządzeń pod względem dydaktycznym. To młodzież bardzo zachęcało do wiedzy i chętnie upominała się o organizowanie jej takiej pracy dydaktyczno-wychowawczej.
W tym roku szkolnym młodzież była zaopatrzona w przybory szkolne jak i ołówki, zeszyty i „Młodego Zawodowca”, dzięki subwencji Urzędu Gminnego, co wpłynęło dodatnio na podniesienie poziomu dydaktycznego.
Rok szkolny zakończono rozdaniem świadectw i zaświadczeń tym uczniom, którzy wyrazili chęć otrzymania.
Rok szkolny 1938/1939
Na podstawie postanowień statutu szkół dokształcających wiejskich tutejszego powiatu Urząd Wojewódzki Śląski – Wydział Oświecenia Publicznego pismem z dnia 21.10.1938 r. Nr O.P. V-211/c/1 zarządził uruchomienie w tutejszej szkole dokształcającej wiejskiej w wymiarze 6 klas o 6-ciu godzinach nauki tygodniowo. Na podstawie zeszłorocznej klasyfikacji utworzono następujące klasy z przydziałem pp wychowawców:
Klasa I a p. Damasiewicz Julian uczniów 41
Klasa I b p. Krautwurst Walerian uczniów 42
Klasa I c p. Moskal Stanisław uczniów 42
Klasa II a p. Damasiewicz Kazimierz uczniów 33
Klasa II b p. Słania Paweł uczniów 34
Klasa III p. Zelga Stefan uczniów 28
Prócz tego zostały przydzielone godziny nauczania panom: Stanuchowi Stanisławowi, Gonciarzowi Michałowi i ks. Wernerowi Ernestowi.
Okres szkolny rozpoczęto wpisami 4 listopada. Ferie zimowe trwały od 18.12.1938 r. do 8.1.1939 r. Obowiązek uczęszczania w tym okresie szkolnym obejmował młodzież męską urodzoną w latach 1922, 1923, 1924 r.
Ze względu na uprawnienia, które dają uczniom prawo po ukończeniu II klasy szkoły wiejskiej przechodu do klasy II szkoły ogólnozawodowej, przystosowano program nauki w klasach I i II do programu klasy I szkoły dokształcającej ogólnozawodowej.
W tym roku szkolnym frekwencja młodzieży była dobra dlatego, że nieodpowiedni materiał został usunięty. Na ogół młodzież zachowywała się dobrze i robiła lepsze postępy w nauce. Ze względu na uprawnienia z końcem roku zastosowano selekcję w promowaniu do następnych. Koniec roku [nieczytelne] szkolnego zakończono 29 marca rozdaniem świadectw i zaświadczeń.
Tekst z rękopisu przepisała pani Aleksandra Zajonc z MBP w Piekarach Śląskich, której serdecznie dziękujemy za włożony trud.
Wersja cyfrowa kroniki widnieje na stronach Śląskiej Biblioteki Cyfrowej.
